Administracyjne kary pieniężne mogą niejednokrotnie stanowić znacznie większą dolegliwość i posiadać dużo większy ładunek represyjności niż sankcje karne. Okoliczność tę zdaję się dostrzegać również Sąd Najwyższy. W uzasadnieniu do swego wyroku z dnia 25.10.2017 (III SK 38/16) wskazuje bowiem wprost, że w sprawach z odwołania od decyzji Prezesa UOKiK i organów regulacji nakładających dolegliwe kary pieniężne stosować należy standardy obowiązujące w sprawach karnych.
Sprawa, w której zapadło przedmiotowe orzeczenie toczyła się przed sądami powszechnymi z powództwa 20 banków, na które Prezes UOKiK nałożył karę pieniężną w wysokości 164 mln zł. Banki te miały wspólnie ustalić wysokość stawek opłaty interchange pobieranej od transakcji dokonywanych kartami systemu Visa w Polsce, co stanowi praktykę ograniczającą konkurencję na rynku.
Rozpatrujący kasację w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy wskazał nadto, że nie jest pożądaną praktyką polegająca na ograniczaniu przez Prezesa UOKiK stronom postępowania dostępu do materiału dowodowego zawartego w aktach sprawy, w szczególności do dowodów dla nich korzystnych. Sąd Najwyższy podkreślił również, że za błędne należy uznać rygorystyczne stosowanie już na etapie postępowania przed sądem prekluzji dowodowej.
Takie stanowisko Sądu Najwyższego jest kontynuacją prezentowanej już linii orzeczniczej. Sąd Najwyższy już w 2010 r. w uzasadnieniu jednego ze swych orzeczeń (III SK 1/10) wskazywał, że kary pieniężne nakładane przez organy regulacji rynku nie mają charakteru sankcji karnych, jednakże w zakresie, w jakim dochodzi do wymierzenia przedsiębiorcy takiej kary, zasady sądowej weryfikacji prawidłowości orzeczenia organu regulacji, powinny odpowiadać wymaganiom analogicznym do obowiązujących sąd orzekający w sprawie karnej, co oczywiście nie jest równoznaczne ze stosowaniem przepisów kodeksu postępowania karnego.
Stanowisko prezentowane przez Sąd Najwyższy we wskazanych orzeczeniach należy uznać za bardzo istotne w kontekście projektowanych przepisów ustawy o jawności życia publicznego. Projektowany art. 67 tej ustawy kreuje obowiązek stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych przez przedsiębiorców będących co najmniej średnim przedsiębiorcą. W razie niewywiązania się przez przedsiębiorcę z przedmiotowego obowiązku tj. w sytuacji, gdy osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy przedstawiono zarzuty popełnienia przestępstwa korupcyjnego, szef CBA ma wszczynać u danego przedsiębiorcy kontrolę. Jeżeli kontrola ta wykaże, że przedsiębiorca nie opracował procedur antykorupcyjnych, lub ich nie stosuje, lub też zostaną one ocenione jako pozorne albo nieskuteczne, szef CBA będzie sporządzał wniosek o ukaranie przedsiębiorcy karą pieniężna w wysokości od 10 tysięcy do 10 milionów złotych. Jeżeli przedsiębiorca nie uiści dobrowolnie w ciągu 30 dni kwoty wymierzonej mu kary pieniężnej, szef CBA skieruje wniosek o ukaranie do Prezesa UOKiK. Ten zaś na podstawie wniosku wyda decyzję o ukaraniu, przy czym ustalenia z kontroli oraz wysokość wnioskowanej przez szefa CBA kary będą dla niego wiążące. Od decyzji prezesa ma przysługiwać przedsiębiorcy odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie – sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Na tym właśnie etapie postępowania dotyczącego ukarania przedsiębiorcy istotne staje się stanowisko prezentowane w przez Sąd Najwyższy w prezentowanych orzeczeniach.
Sąd rozpatrujący odwołanie przedsiębiorcy od decyzji prezesa UOKiK winien, zgodnie z linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, dokonać weryfikacji tej decyzji z wykorzystaniem karnoprawnych standardów, zarówno pod względem materialnym jak i formalnym. Tymczasem, kształt przepisów projektowanej ustawy o jawności życia publicznego zdaje się stwarzać ryzyko, że taka kontrola będzie mogła częstokroć prowadzić do zmiany zaskarżonej decyzji. Wszczynana przez szefa CBA kontrola przedsiębiorcy ma być bowiem następstwem postawienia zarzutu popełnienia przestępstwa korupcyjnego osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy. Bardzo wyraźnie trzeba podkreślić, że projektowane przepisy nie wymagają prawomocnego skazania takiej osoby, a więc nie jest konieczne udowodnienie jej przed sądem przez ograny ściągania zarzucanego czynu, nie jest też konieczne sądowe stwierdzenie zachodzenia wszystkich przesłanek odpowiedzialności karnej. Wystarczy samo postawienie zarzutów. Nie można wykluczyć przypadku, że osoba, której postawienie zarzutów uruchomiło całą machinę przeciwko przedsiębiorcy, zostanie w toku procesu karnego uniewinniona. Projektowana ustawa milczy na temat konsekwencji takiego stanu rzeczy. Tymczasem, wydaje się, że odpada wówczas podstawa faktyczna i prawna wszczęcia kontroli u przedsiębiorcy, a w konsekwencji również nałożenia na niego kary. Ponadto, zauważyć trzeba, że postępowanie karne przeciwko osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy, kończyć się będzie zapewne już po kontroli przedsiębiorcy i wymierzeniu mu kary. Pojawia się wiec pytanie, czy sąd rozpatrujący odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK o ukaraniu nie powinien w takim wypadku zawiesić postępowania do momentu wydania prawomocnego wyroku w sprawie karnej.
Wątpliwości co do zasad sądowej kontroli decyzji Prezesa UOKiK wydanej na podstawie przyszłych przepisów ustawy o jawności życia publicznego można mnożyć. Przyczyną tego jest z pewnością kreowanie przez ustawodawcę w tej ustawie odpowiedzialności o charakterze represyjnym bez zapewnienia odpowiednich standardów proceduralnych i procesowych dla jej podmiotów dających pełną możliwość obrony. Krótko mówiąc, dochodzi do pewnej niespójności między charakterem danej odpowiedzialności a reżimem, w którym jest ona egzekwowana. Prezentowane ostatnio stanowisko Sądu Najwyższego daje przynajmniej nadzieję, że na etapie kontroli sądowej niespójność ta może zostać złagodzona.
