27.04.2018

„Sprawiedliwość i Bezpieczeństwo” – komentarz do proponowanych zmian w zakresie kary pozbawienia wolności

Odnosząc się do propozycji zmian w zakresie minimalnej i maksymalnej kary pozbawienia wolności, wskazywanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, należy zauważyć, że określenie dolnej i górnej granicy kary pozbawienia wolności leży w zakresie swobody ustawodawcy o tyle, o ile, nie pozbawia sądu swobody orzeczenia kary uzasadnionej względami celowościowymi.

Cele kary, ujęte w art. 53 § 1 KK to cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego, a także cele wynikające z potrzeby kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Te cele, które mają być osiągane przez oddziaływanie na skazanego w ramach odbywania kary pozbawienia wolności, łączone są zwykle z tworzeniem warunków do jego resocjalizacji. Stąd propozycja umieszczenia skazanego na 15 dni w zakładzie karnym powinna być skonsultowana z osobami zajmującymi się organizacją i wykonaniem kary pozbawienia wolności pod kątem ustalenia czy we wskazanym terminie możliwe jest podjęcie oddziaływań na skazanego, wykraczających poza czynności czysto organizacyjne związane z przyjęciem go do zakładu karnego.

Warto zauważyć, że w literaturze zgłaszane są zastrzeżenia kryminologów w tym zakresie,. Poza tym należy wskazać, że pozbawienie wolności na czas od 5 do 30 dni właściwe jest karze aresztu wymierzanej za wykroczenie. Uzasadniając projekt obniżenia dolnej granicy kary pobawienia wolności do 15 dni zasadne byłoby zatem wskazanie jakie argumenty praktyczne przemawiają za wymierzaniem kary pozbawienia wolności za przestępstwo w wymiarze właściwym dotychczas karze za wykroczenie i dlaczego w związku z tym nie należałoby po prostu przekwalifikować części przestępstw na wykroczenia.

Określenie górnej granicy kary pozbawienia wolności na 30 lat, choć leży w zakresie swobody ustawodawcy, również budzi wątpliwości – zwłaszcza jeśli jako jej uzasadnienie podaje się brak wystarczającej swobody orzekania przez sądy mające do dyspozycji kary od 1 miesiąca do 15 lat (przy nadzwyczajnym obostrzeniu do 20 lat) pozbawienia wolności oraz dwie kary surowsze: 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności. Swoboda orzekania sądu w konkretnej sprawie zostaje wszak zachowana, gdy może on dokonać wyboru kary w ramach pewnego przedziału kar, a nie wtedy gdy może orzekać karę pozbawienia wolności w dowolnie surowym wymiarze.

Warto też wskazać, że w tym samym czasie Ministerstwo Cyfryzacji tworząc przepisy karne w zakresie ochrony danych osobowych wskazało na zasadność ograniczenia stosowania sankcji karnych z uwagi na ich ograniczoną efektywność.

Wprowadzając wyższy wymiar kary za określone przestępstwa należałoby zatem wskazać, co – poza indywidualnym poczuciem sprawiedliwości projektodawcy – faktycznie uzasadnia potrzebę ich zaostrzenia, a zatem jakie realne korzyści miałyby się wiązać z określeniem wyższej górnej granicy kary pozbawienia wolności; zwłaszcza wobec faktu, iż statystycznie sądy stosunkowo rzadko wymierzają kary w obecnej górnej granicy ustawowego zagrożenia, w tym również za tzw. poważne przestępstwa.

Odnosząc się do propozycji wprowadzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, należy natomiast wskazać, że taki zabieg wykracza już poza zakres swobody ustawodawcy.

Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym już kilkukrotnie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, brak możliwości warunkowego zwolnienia osoby skazanej na dożywotnie pozbawienie wolności narusza art. 3 EKPCz przewidujący zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania (sprawy: Kafkaris przeciwko Cyprowi, wyrok z 12.2.2008 r., sprawa nr 21906/04; Vinter i inni przeciwko Wielkiej Brytanii, wyrok z dnia 9 lipca 2013 r., skargi nr 66069/09, 130/10 i 3896/10; sprawa Öcalan przeciwko Turcji – wyrok z 18.3.2014 r., skargi nr 24069/03, 197/04, 6201/06 i 10464/07; László Magyar przeciwko Węgrom – wyrok ETPC z 20.5.2014 r., skarga nr 73593/10; podobnie w sprawach: Nivette przeciwko Francji, skarga nr 44190/98; Stanford przeciwko Wielkiej Brytanii, orzeczenie z 12.12.2002, skarga nr 73299/01; Wynne przeciwko Wielkiej Brytanii, orzeczenie z 22.5.2003 r., skarga nr 67385/01).

Trybunał każdorazowo podkreślał przy tym, że o ile sama kara dożywotniego pozbawienia wolności nie narusza art. 3 Konwencji, to narusza go już brak w prawie krajowym regulacji przewidującej możliwość przeprowadzenia kontroli zasadności dalszego wykonywania takiej kary po upływie ustalonego w ustawie terminu, który zwykle wynosi 25 lat. Możliwość ta nie oznacza prawa do bycia zwolnionym z zakładu karnego po wskazanym okresie, lecz powinna dać skazanemu nadzieję na odzyskanie wolności, choćby w dłuższej perspektywie czasowej.

Trybunał stanął przy tym na stanowisku, że nie jest wystarczające wprowadzenie do prawa krajowego regulacji umożliwiającej udzielenie przez prezydenta kraju aktu łaski, zwolnienie skazanego z zakładu karnego ze względów humanitarnych lub też możliwości przyjęcia amnestii przez parlament. Rozwiązania te nie zapewniają bowiem skazanemu wystarczającej możliwości uzyskania zwolnienia z zakładu karnego w każdym indywidualnym przypadku. W szczególności w odniesieniu do prezydenckiego aktu łaski w orzecznictwie Trybunału wskazano, że jest to akt czysto dyskrecjonalny, który nie wymaga uzasadnienia określonej decyzji przez prezydenta; zwykle brak jest też jakichkolwiek wytycznych do oceny wniosku skazanego w tym zakresie; a zatem nie wie on jakie kryteria powinny być spełnione, by jego wniosek został uwzględniony i kara dożywotniego pozbawienia wolności mogła mu zostać skrócona.

Na tej podstawie można przyjąć, że ewentualne wprowadzenie do polskiego prawa kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości starania się przez skazanego o warunkowe przedterminowe zwolnienie, stanowić będzie jednoznacznie naruszenie art. 3 ETPCz, podczas gdy Rzeczpospolita Polska zobowiązała się do przestrzegania Konwencji podpisując (26.11.1991 r.) i ratyfikując ją (19.1.1993 r.), a następnie składając deklarację o uznaniu jurysdykcji Trybunału (1.5.1993 r.).

Zobacz także:
28.07.2023

Powodowanie zniszczeń w przyrodzie – granice odpowiedzialności karnej

28.04.2023

Gospodarowanie odpadami a sankcje administracyjne i odpowiedzialność karna

31.03.2023

Odpowiedzialność karna menedżera za rozporządzanie mieniem w okresie zagrożenia niewypłacalnością

28.02.2023

Kradzież spółki

29.11.2022

Oszustwo sądowe w sprawach gospodarczych

02.11.2022

Co oznacza rozpoczęcie działalności Prokuratury Europejskiej dla polskich przedsiębiorców?

19.10.2022

Roszczenia cywilne pokrzywdzonego w projekcie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione

25.08.2022

Przestępstwa związane z restrukturyzacją oraz sanacją