15.06.2018

Oszustwo dotacyjne (297 kk) nie zawsze należy kwalifikować łącznie z oszustwem zwykłym (286 kk)

W praktyce sądowej gdy stawiany jest zarzut tzw. oszustwa dotacyjnego, czy też kredytowego (a zatem przestępstwa z art. 297 k.k.) jest on najczęściej stosowany łącznie z zarzutem tzw. oszustwa zwykłego (przestępstwa z art. 286 k.k.). W wielu przypadkach działanie takie jest uzasadnione, jednak zdarza się, że połączenie tych zarzutów nie znajduje oparcia w stanie faktycznym sprawy, a zatem jest nieprawidłowe. Należy każdorazowo zwracać uwagę czy w danym przypadku przyjęta kwalifikacja jest zasadna.

Znaczenie praktyczne przyjętej kwalifikacji

Oszustwo dotacyjne (kredytowe) zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, natomiast oszustwo zwykłe jest kwalifikacją surowszą – grozi za nie od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Dlatego też zwłaszcza z perspektywy oskarżonego przyjęta kwalifikacja prawna czynu jest bardzo istotnym zagadnieniem. Przyjęcie wyłącznie kwalifikacji oszustwa dotacyjnego pozwala na zastosowanie takich instytucji jak umorzenie absorpcyjne (art. 11 k.p.k.), warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 k.k.), a do niedawna także umorzenie konsensualne (uchylony art. 59a k.k.), natomiast surowszy przepis dotyczący oszustwa zwykłego wyklucza już taką możliwość. Łagodniejsza kwalifikacja w praktyce wiąże się też zazwyczaj po prostu z łagodniejszym wymiarem kary.

Z kolei z perspektywy pokrzywdzonego istotne jest dopilnowanie, by Sąd nie pominął omyłkowo kwalifikacji oszustwa zwykłego. Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu art. 297 k.k. przy przestępstwie oszustwa dotacyjnego nie występuje pokrzywdzony. Oznacza to nie tylko brak statusu strony w procesie, a zatem brak możliwości wpływania na jego tok poprzez czynne w nim uczestniczenie, ale także brak możliwości orzeczenia przez sąd obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego.

Jak jednak odróżnić te dwa typy czynów zabronionych?

Oszustwo zwykłe z art. 286 k.k. ma szeroki zakres zastosowania. Sprowadza się ono do wprowadzenia kogoś w błąd lub wykorzystania faktu, że ktoś pozostaje w błędzie, bądź jest niezdolny do należytego pojmowania podejmowanego działania i w ten sposób doprowadzenie tej osoby do niekorzystnego rozporządzenia majątkiem swoim lub cudzym. Sprawca oszustwa musi kierować się zamiarem osiągnięcia korzyści majątkowej – brak takiego zamiaru w chwili podejmowania przez niego działań oznaczają, że nie doszło do popełnienia przestępstwa.

Z kolei oszustwo dotacyjne ma znacznie węższy zakres zastosowania, gdyż dotyczy wyłudzenia środków finansowych o szczególnym charakterze. Należy mieć przy tym na uwadze, że art. 297 k.k. dotyczy nie tylko wyłudzenia dotacji, czy subwencji, ale także kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego. Dlatego też poniższych spostrzeżeń nie należy odnosić do wszystkich typów zachowań objętych tym artykułem z uwagi na zróżnicowany charakter instytucji objętych jego zakresem.

Dotacje przyznawane są podmiotom spełniającym określone wymagania w celu sfinansowania lub dofinansowania określonego przedsięwzięcia. Jeżeli ktoś starając się o dotację przedłoży dokumenty zaświadczające nieprawdę w zakresie spełniania wymagań dla danego programu, to mamy do czynienia z oszustwem dotacyjnym (art. 297 k.k.). Natomiast jeśli nie wykorzysta uzyskanych w ten sposób środków na cel zgodny z ich przeznaczeniem wówczas dochodzi do popełnienia oszustwa zwykłego (art. 286 k.k.). Zatem jeżeli dojdzie do przedłożenia dokumentów poświadczających nieprawdę, a następnie środki z dotacji nie zostaną wykorzystane zgodnie z założeniami danego programu, prawidłowe będzie przyjęcie łącznej kwalifikacji oszustwa dotacyjnego i oszustwa zwykłego.

Na co jeszcze zwrócić uwagę?

W zakresie oszustwa dotacyjnego należy także zwrócić uwagę na to, czy przedłożony dokument, który jest kwestionowany miał istotne znaczenie dla uzyskania dotacji. Przedłożenie nierzetelnego dokumentu, który jest bez znaczenia dla uzyskania dotacji, nie wiąże się z odpowiedzialnością karną. Przykładowo jeśli przepisy dotyczącego programu dla możliwości uzyskania dotacji nie wymagają by beneficjent posiadał wykształcenie w danym kierunku, przedłożenie dokumentów zaświadczających nieprawdę o uzyskaniu określonego wykształcenia nie wypełnia znamion oszustwa dotacyjnego. Nadto złożenie wniosku o przyznanie dotacji w oparciu o nierzetelne dokumenty i nieuzyskanie dotacji może być kwalifikowane jedynie jako usiłowanie.

Z kolei w przypadku zarzutu oszustwa zwykłego oskarżenie powinno wykazać, że już w chwili składania wniosku o dotację wnioskodawca miał zamiar wykorzystać je w sposób niezgodny z ich przeznaczeniem. Jeśli zatem środki zostały wykorzystane niezgodnie z założeniami programu z uwagi na okoliczności, które wystąpiły już po uzyskaniu dotacji nie można mówić o popełnieniu przestępstwa oszustwa.

Obecna praktyka sądowa łącznego stosowania kwalifikacji oszustwa dotacyjnego wraz z oszustwem zwykłym nie zawsze jest prawidłowa.  Przyjęta przez organy kwalifikacja prawna czynu może ulegać zmianom, zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i sądowego – w tym także w postępowaniu apelacyjnym. Dlatego warto wnioskować na podstawie art. 9 § 2 k.p.k. o dokonanie jej zmiany, jeśli pewne okoliczności zostały pominięte przy ustalaniu kwalifikacji prawnej czynu. Prawidłowe reprezentowanie interesów stron postępowania – oskarżonego, jak również pokrzywdzonego –  wymaga każdorazowej refleksji nad zasadnością przyjętej przez organy ścigania kwalifikacji prawnej czynu zabronionego.

Zobacz także:
28.07.2023

Powodowanie zniszczeń w przyrodzie – granice odpowiedzialności karnej

28.04.2023

Gospodarowanie odpadami a sankcje administracyjne i odpowiedzialność karna

31.03.2023

Odpowiedzialność karna menedżera za rozporządzanie mieniem w okresie zagrożenia niewypłacalnością

28.02.2023

Kradzież spółki

29.11.2022

Oszustwo sądowe w sprawach gospodarczych

02.11.2022

Co oznacza rozpoczęcie działalności Prokuratury Europejskiej dla polskich przedsiębiorców?

19.10.2022

Roszczenia cywilne pokrzywdzonego w projekcie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione

25.08.2022

Przestępstwa związane z restrukturyzacją oraz sanacją