Przesłanki wyłączające naruszenie – ochrona interesu społecznego
Przy czym warunkiem uznania, iż dana wypowiedź dziennikarska naruszająca cudze dobra osobiste nie ma zarazem charakteru bezprawnego, jest wykazanie dwóch podstawowych przesłanek: realizowania przez daną publikację godnego ochrony interesu społecznego oraz spełnienia przez dziennikarza obowiązku wynikającego z art. 12 ust. 1 prawa prasowego, czyli zachowania szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych. – I ACa 156/20 – wyrok z 2020-12-11 Sąd Apelacyjny w Warszawie
Dziennikarz ma prawo do prezentacji zjawisk ocenianych jako naganne, może też wyrażać związane z tym negatywne oceny. – Wyrok SN z 12.01.2005 r., I CK 346/04, LEX nr 378024.
Wykazanie przez dziennikarza, że przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu oraz wypełnił obowiązek zachowania szczególnej staranności i rzetelności, uchyla bezprawność działania dziennikarza. – Wyrok SA w Warszawie z 11.12.2020 r., I ACa 156/20, LEX nr 3184246.
Wypowiedź dziennikarska musi mieć cechy rzeczowości, rzetelności i nie powinna przekraczać granic potrzebnych do osiągnięcia założonego celu publikacji, którym jest deklarowana przez autora obrona interesu społecznego. – Wyrok SA w Warszawie z 16.09.2019 r., V ACa 140/18, LEX nr 2730948.
„Wykazanie przez dziennikarza, że przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu oraz wypełnił obowiązek zachowania szczególnej staranności i rzetelności, uchyla bezprawność działania dziennikarza.” – Wyrok SA w Poznaniu z 15.12.2021 r., I ACa 705/20, LEX nr 3324781.
„Wolność wypowiedzi dziennikarskiej chroni działania rzetelne, a przedstawienie materiału prasowego – choćby złożonego z jednostkowo prawdziwych informacji – w taki sposób, że jest on w swej wymowie nieprawdziwy, wywołuje mylne wyobrażenia i błędne, krzywdzące osądy, nie stanowi o rzetelnym jego wykorzystaniu. Rzetelność dziennikarska wyklucza nadmierną skrótowość, uproszczenie i jednostronność, w istotny sposób zniekształcające treść wypowiedzi i przez to wprowadzające odbiorców w błąd (co do wagi zbalansowanego przedstawienia cudzych racji). Wypowiedź zniekształcająca niekorzystnie treści dotyczące innej osoby godzi nie tylko w jej dobra osobiste, ale istotnie obniża czy wręcz eliminuje walor dziennikarskiego wkładu w debatę w sprawach leżących w interesie publicznym.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
„Dochowanie staranności profesjonalnej wymaganej przepisami Prawa prasowego, w świetle standardów ochronnych konstytucyjnych i konwencyjnych, może być – nawet w przypadku nieustalenia i nieprzekazania w wypowiedzi informacji prawdziwej – traktowane jako kryterium wyłączające bezprawność zachowania dziennikarza. Nie ma zatem co do zasady konieczności dowiedzenia, iż stawiane zarzuty są prawdziwe.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
„Działanie w imię uzasadnionego interesu społecznego, ani dążenie do sensacyjności tytułów prasowych nie może się odbywać kosztem rozpowszechniania jako prawdziwych faktów, które obiektywnie powinny budzić wątpliwości. W szczególności opublikowanie nierzetelnej, a taką jest informacja niesprawdzona bądź niezweryfikowana w warunkach dostępności wiarygodnego źródła, może oznaczać naruszenie dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c. Z kolei ujemne wypowiedzi ocenne nie podlegają testowi prawdy i uznaje się je za dopuszczalne, jeżeli krytyka leży w interesie publicznym i jest rzetelna. Krytyczne wypowiedzi ocenne, jak również wypowiedzi o mieszanym charakterze, tj. o elementach zarówno ocennych, jak i zawierających twierdzenia co do faktów, mogą być postrzegane jako rzetelne tylko wtedy, gdy były oparte na wystarczającej podstawie faktycznej.” – Wyrok SA w Warszawie z 2.10.2019 r., I ACa 614/18, LEX nr 2753899.
„Przesłanką żądania ochrony dóbr osobistych na gruncie przepisów art. 23 k.c. i art. 24 k.c. jest bezprawność naruszenia, zaś ciężar udowodnienia okoliczności faktycznych wyłączających bezprawność spoczywa na tym, kto dopuścił się tego naruszenia. Z wynikającego z art. 24 k.c. domniemania bezprawności naruszenia dobra osobistego wynika zatem, że każde naruszenie musi być uważane za bezprawne dopóki sprawca naruszenia nie wykaże, że zachodzą przesłanki tę bezprawność wyłączające. W przypadku wypowiedzi prasowej naruszającej godność (dobre imię), okolicznością wyłączającą bezprawność może być, przeważający nad ochroną interesu prywatnego, interes publiczny związany z korzystaniem ze swobody wypowiedzi w ważnej społecznie kwestii.” – Wyrok SA w Warszawie z 2.10.2019 r., I ACa 614/18, LEX nr 2753899.
Naruszenie DO a publikacja
Działaniem, o charakterze bezprawnym w rozumieniu art. 24 § 1 k.c. które narusza dobre imię, może być w określonych okolicznościach nie sama publikacja artykułu, lecz podanie nieprawdziwych informacji, które obiektywnie godzą w dobre imię pokrzywdzonego. – Wyrok SN z 12.01.2005 r., I CK 346/04, LEX nr 378024.
Ochrona prywatności stanowiącej dobro osobiste w rozumieniu art. 23 k.c., obejmuje okoliczności dotyczące życia rodzinnego, osobistego, wszystkie wydarzenia nie obejmujące działalności zawodowej oraz publicznej aktywności osoby fizycznej. W pojęciu prawa do prywatności nie mieszczą się natomiast zdarzenia dotyczące publicznoprawnych stosunków prawnych, czyli stosunków, których podmiotem są także organy państwa, w szczególności władzy państwowej. Udział strony albo uczestnika postępowania sądowego, w tym karnego, nie stanowi zdarzenia pozostającego wyłącznie w sferze prywatnego życia osoby fizycznej, lecz jest zdarzeniem regulowanym przepisami prawa publicznego, w ramach którego, na zasadach jawności oraz dostępu do informacji publicznych, organy państwa wykonują swoje ustawowe zadania, a sądy sprawują wymiar sprawiedliwości, którego realizacja nie jest objęta tajemnicą. – Wyrok SA w Szczecinie z 15.10.2020 r., I ACa 304/20, LEX nr 3230261.
„Wolność wypowiedzi podlega ograniczeniu w ramach wyznaczonych ustawą, a granicą określającą przekroczenie dozwolonego korzystania z tej wolności jest bezprawność działania (art. 24 § 1 k.c.). Kryteria graniczne odwołują się przy tym do potrzeby ochrony dobrego imienia i praw innych osób, a bezprawność działania w tym zakresie z pewnością zachodzić będzie w przypadku, gdy ingerencja w sferę prywatną będzie nieuzasadniona z uwagi na cel wypowiedzi i funkcję, jaką ta wypowiedź spełnia.” – Wyrok SA w Krakowie z 9.11.2021 r., I ACa 639/19, LEX nr 3285766.
„2. Z treści art. 12 ust. 1 pkt 1 prawa prasowego wywodzi się że dziennikarz ma obowiązek zachowania szczególnej staranności i rzetelności zarówno na etapie przygotowywania materiału (gromadzenia i konfrontowania oraz źródeł oraz weryfikacji informacji) jak i na etapie redagowania wypowiedzi prasowej. Staranność dziennikarza przy zbieraniu materiałów ma być zgodnie z powołanym przepisem szczególna, a więc ma to być staranność wyższa niż zwykła i powinna jej towarzyszyć rzetelność, przy czym starannie i rzetelnie zebrane materiały mają być w taki sam sposób, starannie i rzetelnie, wykorzystane.
3. Zachowanie szczególnej staranności opisuje się jako dokładność, pilność, sumienność, troskliwość, gorliwość i dbałość o szczegóły przy opracowywaniu publikacji. Twierdzi się w orzecznictwie, że ustawa w art. 12 ust. 1 pkt 1 prawa prasowego wymaga więcej niż tylko wiernego przedstawienia informacji, które uzyskał on przy zbieraniu materiałów prasowych. Nie można przyjąć bowiem domniemania, że wszyscy, do których dziennikarz zwraca się o wyjaśnienie kwestii, jakie nasuwają się w sprawie, którą chce poruszyć na łamach prasy, informują go w sposób zgodny z prawdą.” – Wyrok SA w Szczecinie z 9.11.2020 r., I ACa 281/20, LEX nr 3150088.
Krytyka
„Wypowiedzi zawierające przedstawienie opinii nie mogą podlegać weryfikacji z punktu widzenia kryterium prawdy i fałszu czy też ich zasadności merytorycznej i są uznawane za dopuszczalne, o ile mieszczą się w granicach rzeczowej i konstrukcyjnej krytyki. Oceny krytyczne naruszające dobra osobiste osoby ocenianej podlegają kontroli sądu jedynie z punktu widzenia motywów osoby je formułującej i rozpowszechniającej, ich rzetelności oraz formy krytycznej wypowiedzi.” – Wyrok SA w Warszawie z 14.03.2019 r., V ACa 655/18, LEX nr 2689208.
„Naruszający dobra osobiste powołując się na wolność głoszenia poglądów, powinien wykazać, że formułując swoje oceny działał w obronie uzasadnionego interesu, a nie w celu poniżenia oponenta w opinii publicznej, a forma użyta przez niego była adekwatna do przedstawionych treści. Jeżeli publikacja nie ma nic innego do zaproponowania odbiorcom poza obrażaniem i artykułowaniem własnej niechęci to nie przynosi żadnej korzyści debacie publicznej, nie pobudzając dyskusji w ważnych i interesujących opinię publiczną sprawach. Sprowadza się w istocie do wzmacniania samych emocji i towarzyszących im napięć, przez negatywną kategoryzację postępowania drugiej osoby, bez względu na jej godność. Objęcie takich zachowań ochroną prowadziłoby do wypaczania sensu wolności wypowiedzi, obracając się przeciwko wartościom, którym służy wolność słowa, przyczyniając się do znaczącego obniżenia kulturowych standardów i poziomu debaty publicznej oraz redukcji poziomu przyzwoitości, wrażliwości oraz odpowiedzialności za słowo, z którą wiąże się nierozerwalnie wolność słowa (art. 10 ust. 2 Konwencji). Granicą dopuszczalnej krytyki osoby publicznej jest natomiast godność człowieka.” – Postanowienie SN z 29.10.2020 r., I CSK 340/20, LEX nr 3277558.
Abstrakcyjny wzorzec przeciętnego odbiorcy
Przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobrego imienia nie mają decydującego znaczenia indywidualne odczucia powódki czy też konkretnych odbiorców przedmiotowej publikacji, ale miarodajne są przeciętne opinie ludzi rozsądnie i uczciwie myślących w środowisku, do którego należy osoba żądająca ochrony. Konieczne jest więc odwołanie się do abstrakcyjnego wzorca przeciętnego odbiorcy. Ocena, czy w konkretnej sytuacji nastąpiło naruszenie dobra osobistego, nie może być dokonywana według miary indywidualnej wrażliwości pokrzywdzonego, a więc według oceny subiektywnej zainteresowanego. Kryteria oceny naruszenia muszą być poddane obiektywizacji, trzeba w tym zakresie uwzględnić odczucia szerszego grona uczestników i powszechnie przyjmowane, a zasługujące na akceptację normy postępowania, w tym normy obyczajowe i wynikające z tradycji. – Wyrok SA w Warszawie z 3.06.2020 r., I ACa 26/20, LEX nr 3052842.
Sąd ustalając, czy nastąpiło naruszenie dóbr osobistych, winien ocenić, czy na skutek działania osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie, powód miał wystarczającą podstawę do negatywnych odczuć, przy czym uwzględnić należy nie tylko jego osobiste przeżycia, ale także przeciętną, obiektywną reakcję innych osób. Dla dokonania prawidłowej oceny nie bez znaczenia pozostaje także motywacja działania sprawcy. – Wyrok SA w Warszawie z 3.06.2020 r., I ACa 26/20, LEX nr 3052842.
Rzetelność i staranność – anonim
„1. Określony w art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1984 r. – Prawo prasowe obowiązek zachowania przez dziennikarza szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiału prasowego oznacza kwalifikowaną staranność i rzetelność, obejmując nieodzowne działania w postaci sprawdzenia zgodności z prawdą uzyskanych wiadomości lub podania ich źródła. Jednakże sam fakt podania jakiegokolwiek źródła pozyskania wiadomości nie jest równoznaczny z wypełnieniem powinności szczególnej staranności i rzetelności dziennikarskiej, bowiem stopień tej staranności musi być różnicowany w zależności od stopnia wiarygodności źródła informacji. Fakt wskazania na anonim jako źródło pozyskania dziennikarskiej informacji wymaga od dziennikarza zachowania najwyższej staranności i nie uprawnia do bezkrytycznego uznania go za w pełni miarodajne źródło wiadomości, nie wymagające szczególnie starannej i rzetelnej weryfikacji.” – Wyrok SN z 27.02.2003 r., IV CKN 1846/00, LEX nr 143475.
Publikacja a niewykonywanie zawodu dziennikarza
„Osoba niewykonująca zawodu dziennikarza, do której nie ma zastosowania art. 12 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.), decydując się – ze względu na działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu – na publiczne postawienie innej osobie zarzutu mogącego naruszyć jej dobra osobiste, musi powoływać się tylko na okoliczności prawdziwe.” – Wyrok SN z 30.06.2017 r., I CSK 621/16, OSNC 2018, nr 4, poz. 41.
Kolizja – DO a wolność słowa
„Kolizja pomiędzy prawem do wolności słowa, a prawem jednostki do ochrony czci będzie zawsze rozwiązywana w okolicznościach konkretnej sprawy, a Sąd w każdym indywidualnym przypadku będzie określał zakres udzielanej ochrony.” – Postanowienie SN z 29.06.2021 r., II CSK 555/20, LEX nr 3372550.
„Ranga obu praw: prawa do wolności słowa, jak i prawa do ochrony czci, ma być jednakowa, z czego ma nadto wynikać, że kolizja pomiędzy nimi winna być rozwiązywana zawsze w okolicznościach konkretnej sprawy. Jednak prawo do wolności słowa nie może zostać nadużyte kosztem praw osobistych.” – Wyrok SA w Warszawie z 6.10.2011 r., I ACa 297/11, LEX nr 1027929
„Przy ważeniu konfliktu wartości w postaci wolności prasy i dóbr osobistych osób dotkniętych materiałem prasowym trzeba mieć na względzie, iż wolność prasy i innych środków społecznego przekazu, nie jest wartością daną dziennikarzom czy mediom, ale ma służyć społeczeństwu, zapewniając mu wszechstronną informację i kształtując poglądy przez wyrażanie ocen na temat wydarzeń mających ogólne znaczenie. Nie sposób, zatem przyjąć jakoby społeczeństwo miało odnieść korzyść z wolności słowa rozumianej, jako aprobata dla rozpowszechniania informacji nieprawdziwych, czy interpretacji zniekształcających rzeczywistość, w sposób pozbawiony jakiegokolwiek faktycznego uzasadnienia lub prezentowania materiału prasowego w sposób nie pozwalający czytelnikowi odróżnić wypowiedzi dotyczącej faktów od oceny sformułowanej przez autora lub przytaczania swoich poglądów, jako niepodważalnych faktów. Tego rodzaju postępowanie jest sprzeczne z misją prasy w społeczeństwie demokratycznym, nie stanowiąc realizacji prawa do informacji, a w konsekwencji interesu publicznego. Społeczeństwo nie odnosi, bowiem, żadnej korzyści z wprowadzania go w błąd, dezinformacji i instrumentalnego traktowania. W kategoriach nieporozumienia należy, zatem traktować odwoływanie się do wolności prasy przez podmioty, nie dostrzegające, iż pozostaje ona w ścisłej korelacji z odpowiedzialnością, rozpowszechniające fałszywe informacje lub swoją opinię w formie wypowiedzi, co do faktów, które zawsze mają większą siłę przekonywania, niż oceny, które mogą być poddane w wątpliwość. Takie rozumienie wolności prasy, wyrażałoby aprobatę dla stałego obniżenia kulturowych standardów debaty publicznej, oraz redukcji poziomu przyzwoitości, wrażliwości i odpowiedzialności.” – Wyrok SN z 29.11.2016 r., I CSK 715/15, LEX nr 2186564.
„Nadrzędnym celem funkcjonowania prasy, a w konsekwencji funkcją ustrojowych i międzynarodowych standardów wolności prasy (w ujęciu formalnym i materialnym), jest zapewnienie wolności debaty publicznej w demokratycznym społeczeństwie. Funkcja ta determinuje ramy ochrony wypowiedzi dziennikarskiej. Przy ważeniu konfliktu wartości w postaci wolności prasy i dóbr osobistych osób dotkniętych materiałem prasowym trzeba mieć na względzie, iż wolność prasy i innych środków społecznego przekazu nie jest wartością daną dziennikarzom czy mediom, ale ma służyć społeczeństwu, zapewniając mu wszechstronną informację i kształtując poglądy przez wyrażanie ocen na temat wydarzeń mających ogólne znaczenie.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
„W przypadku styku prawa do swobodnej wypowiedzi publicznej i prawa do ochrony czci i dobrego imienia należy przyjąć, że ranga i poziom ochrony tych praw jest jednakowy i żadne z nich nie ma absolutnego charakteru. Granicę dla ochrony swobody wypowiedzi tworzy wymóg rzetelności dziennikarskiej, zachowania wymogów dobrej sztuki i etyki zawodowej.” – Wyrok SN z 24.07.2020 r., I CSK 673/18, LEX nr 3081269.
Informacja a komentarz – odpowiedzialność
„1. Materiał prasowy powinien być tak sformułowany by odbiorca w prosty sposób, mógł odróżnić gdzie kończy się informacja, a zaczyna komentarz. Odwoływanie się przy odróżnianiu faktu od opinii do intencji, jakie miał autor publikacji formułując określoną wypowiedź, pozbawione jest znaczenia jurydycznego, istotne jest, bowiem to, jaką nadał jej formę w brzmieniu trafiającym do czytelnika. Bogactwo języka polskiego i wymogi profesjonalizmu powinny dziennikarzowi pozwolić na wyrażenie swojego stanowiska, w taki sposób, by przeciętny czytelnik odebrał tą wypowiedź zgodnie z intencją autora, a odpowiedzialność za brak precyzji wypowiedzi ponosi on sam i podmioty, które zdecydowały o publikacji. Nie można również aprobować przedstawiania interpretacji rzeczywistości (oceny), w kategoriach wypowiedzi opisowej (fakty), zwłaszcza, że przeciętny czytelnik nie dokonuje egzegezy tekstu i jego rozbioru logicznego i zapoznaje się z nim jednokrotnie.” – Wyrok SN z 29.11.2016 r., I CSK 715/15, LEX nr 2186564.
„Dziennikarz nie ma obowiązku weryfikowania informacji zwartych w depeszy PAP, jeśli dotyczą one nieskomplikowanych kwestii, co do których nie zachodzi ryzyko pomyłki, jak kwestia tego, za co została przyznana nagroda wręczona publicznie, kiedy to publicznie ogłoszono uzasadnienie przyznania nagrody. Dziennikarz nie musi zakładać, że nawet w tak oczywistych kwestiach, informacja zawarta w depeszy PAP nie jest prawdziwa.” – Wyrok SA w Warszawie z 20.01.2021 r., I ACa 264/20, LEX nr 3246467.
„Przekroczenie granic wolności wypowiedzi może nastąpić w szczególności przez niestosowną formę, stawianie zarzutów nieprawdziwych i nierzetelnych, celowe sformułowanie treści wypowiedzi w taki sposób, że nie jest możliwe postawienie granicy między elementami faktycznymi i ocennymi, wreszcie działanie w zamiarze deprecjacji w oczach opinii publicznej osoby, do której odnoszą się komentowane fakty, i ukierunkowanie wypowiedzi na podważanie jej dobrego imienia, nie korzysta z ochrony prawnej.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
Naruszenie DO osoby publicznej
„Osoby prowadzące działalność publiczną, powszechnie znane, muszą się liczyć z faktem, że wypowiedzi je oceniające będą formułowane ostrzej, a nawet z pewną przesadą. W konsekwencji osoby publiczne w większym od przeciętnego zakresie muszą tolerować kierowane wobec nich wypowiedzi krytyczne.” – Wyrok SA w Warszawie z 7.07.2020 r., V ACa 511/19, LEX nr 3102719.
„Swoboda wypowiedzi i wolność prasy uznawane są za fundament demokratycznego państwa, a ograniczenia swobody krytyki poczynań osób sprawujących funkcje publiczne są zminimalizowane w stosunku do ochrony zapewnianej osobom nie uczestniczącym w życiu politycznym. Wobec polityków (a w sposób naturalny odnieść to należy także do partii politycznych, będących organizacjami o ściśle politycznych celach) dopuszczalne jest używanie ostrzejszych słów i ocen. Granice, której nie można naruszyć stanowi godność człowieka. W odniesieniu do partii politycznej ten element graniczny może być stosowany jedynie odpowiednio.” – Wyrok SN z 10.10.2019 r., I CSK 482/18, LEX nr 2728613.
Sprawowanie funkcji publicznej, choć niewątpliwie rozszerza dopuszczalne granice formułowania ostrych ocen i reakcji ze strony mediów, a więc rozszerza granice dopuszczalnej krytyki, to jednak nie otwiera drogi do bezkarnego naruszania dóbr osobistych osób sprawujących funkcje publiczne, zwłaszcza jeśli następuje ono wskutek nierzetelnego wykorzystania materiałów prasowych.” – Wyrok SN z 27.02.2003 r., IV CKN 1846/00, LEX nr 143475.
„Ostrzejsza krytyka”
„Radny gminy jako osoba publiczna musi godzić się z tym, że jego działalność łączy się z koniecznością znoszenia ostrzejszej krytyki, której przejawy nie będą uznane za bezprawne naruszenie dóbr osobistych.” – Wyrok SN z 14.01.2015 r., II CSK 296/14, LEX nr 1659223.
„Jednoznacznie negatywny i skierowany przeciwko osobie powoda wydźwięk miała natomiast uwaga o obcesowo-cynicznym stylu jego wypowiedzi, opatrzona uogólniającym stwierdzeniem, że z takiego stylu jest „na tym forum wszystkim dobrze znany”. Krytyka dotyczyła reakcji powoda na śmiech i kpiny niektórych uczestników sesji po przytoczeniu przez wójta przedmiotu zapytań formułowanych przez powoda w ramach domagania się dostępu do informacji publicznych. W tym zakresie zastosowane uogólnienie niewątpliwie przedstawiało powoda w złym świetle i uzasadnione było odebranie go, jako naruszającego jego godność. Powszechnie przyjęty jest jednak pogląd o konieczności znoszenia przez osoby publiczne krytyki o większym nasileniu, ostrzejszej w formie, stanowiącej nieunikniony element dysputy politycznej.” – Wyrok SN z 14.01.2015 r., II CSK 296/14, LEX nr 1659223.
„Wolność prasy i swoboda wypowiedzi, jako filar demokratycznego życia społecznego nie usprawiedliwia naruszania dóbr osobistych przez przekazywanie informacji niezgodnych z rzeczywistością. Sąd wartościujący nie podlega natomiast udowodnieniu, można natomiast wymagać, by wyrażona ocena, oparta na faktach i okolicznościach stanowiących przesłanki jej ferowania, posiadała dostateczną podstawę faktyczną, gdyż bez niej dojdzie do nadużycia wolności słowa i falsyfikacji rzeczywistości Forum debaty publicznej dopuszcza przesadne komentarze i ostry ton polemiki, ale nie ferowanie ocen w oparciu o fałszywy ogląd rzeczywistości, oparty na wybiórczym i tendencyjnym przedstawianiu pewnych elementów określonych zdarzeń, wypaczających istotę przedstawianej sprawy.” – Wyrok SN z 24.07.2020 r., I CSK 673/18, LEX nr 3081269.
Krytyka a forma literacka
„Krytyka zmierzająca do poprawy rzeczywistości nie jest działaniem bezprawnym nawet mimo nadmiernej ekspresyjności opisu i ujemnej oceny, a także zbytniej ostrości sformułowań i argumentów, jeżeli jest to uzasadnione znaczeniem poruszonych problemów oraz zastosowaną formą literacką.” – Wyrok SN z 28.11.1990 r., I CR 436/90, LEX nr 9043.
„Posłużenie się w ramach krytyki prasowej gatunkiem literackim jakim jest felieton pozwala bowiem na większy stopień przesady i prowokacji, jeżeli opisano zdarzenia prawdziwe, w sposób nie przekraczający zasad konwencji tego gatunku.” – Wyrok SA w Szczecinie z 19.11.2019 r., I ACa 314/19, LEX nr 2864783.
„Nawet prawdziwość informacji zawarte w materiale prasowym nie zawsze wyłącza bezprawność działania dziennikarza, istotne znaczenie mają bowiem właściwa forma i sposób ujęcia wypowiedzi dziennikarskiej.” – Wyrok SN z 27.02.2003 r., IV CKN 1846/00, LEX nr 143475.
Satyra i jej granice
„1. Sformułowanie „szasta materiałem genetycznym gdzie popadnie” narusza dobra osobiste.
2. Nawet satyryczny charakter utworu stanowi istotną, ale niewystarczającą przesłankę wyłączenia bezprawności działania autora, ponieważ w utworach o takim charakterze możliwy jest także tzw. „eksces satyry”, a więc przekroczenie jej dopuszczalnych granic.” – Wyrok SA w Warszawie z 30.05.2017 r., I ACa 435/16, LEX nr 2335209.
„Każdy materiał prasowy, nawet o charakterze satyrycznym, może rodzić odpowiedzialność autora (a w ślad za nim wydawcy), przewidzianą w art. 24 k.c.” – Wyrok SA w Warszawie z 18.09.2013 r., VI ACa 1061/12, LEX nr 1459099.
„Zakres swobody wypowiedzi satyrycznej jest szerszy w porównaniu do wypowiedzi niemających takiego charakteru, co nie wyłącza uznania wypowiedzi satyrycznej za bezprawną w przypadku przekroczenia granic satyry, w szczególności w razie braku związku zastosowanych środków wyrazu z debatą o sprawach publicznych.” – Wyrok SN z 2.07.2013 r., III SK 42/12, OSNP 2014, nr 11, poz. 163.
„Przepis art. 41 ustawy z 1984 r. Prawo prasowe nie odnosi się jedynie do satyry i karykatury. Wymogi krytyki w nim wskazane, dotyczą w pierwszej kolejności publikowaniu ujemnych ocen działalności twórczej, zawodowej lub publicznej, a zatem odnoszą się również do krytyki osób wpływających na funkcjonowanie społeczeństwa, a zwłaszcza do społecznie doniosłych form aktywności tych osób.” – Wyrok SA w Warszawie z 20.07.2017 r., VI ACa 447/16, LEX nr 2421707.
Nagłówki a naruszenie DO
„Jakkolwiek w przypadku nagłówków dopuszcza się szerszy margines przesady, przejawiającej się w pewnej nadekspresji i wyolbrzymieniu, to jednak dążenie do zrealizowania przez tytuł funkcji „zachęty” nie zwalnia od obowiązku zachowania wymogów prawa prasowego. Jest to o tyle istotne, że niejednokrotnie czytelnik ogranicza swe zainteresowanie tylko do brzmienia tytułu, bez zapoznania się z całą treścią publikacji. Wprawdzie zasada ta ma większe znaczenie w przypadku tytułów eksponowanych na pierwszych stronach czasopisma i w takim kształcie udostępnianych powszechnie w punktach sprzedaży, ale nie tylko wówczas tytuł pełni zasadniczą rolę informacyjną. Powinno to skłaniać dziennikarzy, jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy, do większej odpowiedzialności za słowo. Tytuł nie powinien więc być mylący; nawet bowiem niewielkie na pozór przekłamania mogą ukształtować niewłaściwe przekonanie o cechach charakteru czy zachowaniu opisywanej osoby.” – Wyrok SA w Warszawie z 12.06.2013 r., I ACa 33/13, LEX nr 1362969.
Naruszenie DO osoby prawnej
„Dobre imię osoby prawnej jest łączone z opinią, jaką mają o niej inne osoby (uczestnicy obrotu prawnego) ze względu na zakres jej działalności. Dobro to mogą w szczególności naruszać wypowiedzi, które obiektywnie oceniając, przypisują osobie prawnej niewłaściwe postępowanie mogące spowodować utratę do niej zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swych zadań.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
„Zakres postrzegania krytyki przez osoby prawne jest istotnie węższy w porównaniu do stopnia wrażliwości osoby fizycznej. Z natury rzeczy osoby prawne nie są bowiem zdolne do odbierania wrażeń właściwych dla osób fizycznych, np. silnego odczuwania cierpienia czy krzywdy. W związku z tym, przy dokonaniu tej oceny nie można wyjść poza obiektywne kryteria, które dla zasadności powództw wniesionych przez osobę prawną na podstawie w zw. z art. 43 k.c. mają jeszcze większe znaczenie.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
„W przypadku osoby prawnej dobra osobiste nie służą ochronie „immanentnych”, przyrodzonych i niepozbywalnych, a zatem pozanormatywnych w swej istocie wartości jak życie, wolność czy godność, lecz mają umożliwiać jej właściwe funkcjonowanie tworu („bytu”) prawnego w zgodzie z zakresem prowadzonej przezeń działalności. Dobra te – z zastrzeżeniem odmiennego ich źródła i ram ochrony – jako kategorie prawne mogą być istotowo i zakresowo tożsame z dobrami osobistymi osoby fizycznej, analogiczne (z uwagi na podobieństwo wartości chronionej) albo odmienne (samodzielne), typowe jedynie dla kategorii osoby prawnej lub jej określonego rodzaju. Zakres i treść dóbr osobistych osób prawnych determinuje nie ich tożsamość pozanormatywna (naturalny byt), lecz zakres oraz cele funkcjonowania w obrocie prawnym. Z woli prawodawcy – na mocy art. 43 k.c. – osoby prawne jako podmioty, których tożsamość, charakter i cele wynikają z regulacji normatywnych (konstytucyjnych i ustawowych), zostały wyposażone w wartości osobowe odpowiadające tym, które przysługują człowiekowi jako osobie fizycznej. Obie kategorie wartości zostały ujęte w prawne ramy konstrukcji dóbr osobistych.” – Wyrok SN z 3.10.2019 r., I CSK 294/18, LEX nr 3275562.
Wydawca
„Wydawca decyduje o charakterze gazet i innych publikacji wydawanych w ramach prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa i on decyduje o osobie redaktora naczelnego oraz poprzez niego ma wpływ na treść tych publikacji. W każdym razie nie może zwolnić się od odpowiedzialności cywilnej tylko wskutek powierzenia czynności redakcyjnych innym osobom, które angażuje i za które odpowiada, mając nawet tylko pośrednio wpływ na konkretne publikacje.” – Wyrok SA w Warszawie z 2.10.2019 r., I ACa 614/18, LEX nr 2753899.
EKPC – art. 10 – właściwość ETPC
czy ingerencja ta była „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym„. Rozstrzygnięcie to musi opierać się na następujących zasadach ogólnych wypracowanych w orzecznictwie Trybunału:
(a) Kryterium „niezbędności w demokratycznym społeczeństwie” wymaga od Trybunału rozstrzygnięcia, czy ingerencja odpowiadała pilnej potrzebie społecznej. W tej mierze Państwa Członkowskie dysponują pewnym marginesem uznania przy dokonywaniu oceny istnienia takiej potrzeby, lecz margines ten idzie w parze z kontrolą europejską, obejmującą zarówno ustawodawstwo, jak i decyzje stosujące ustawodawstwo, nawet te decyzje, które zostały wydane przez niezawisłe sądy. W związku z tym Trybunał jest umocowany do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia, co do tego, czy „ograniczenie” jest zgodne z wolnością wypowiedzi chronioną w art. 10 Konwencji.
(b) Zadaniem Trybunału przy wykonywaniu tej funkcji kontrolnej nie jest zastąpienie właściwych sądów krajowych, lecz raczej kontrola na podstawie art. 10 Konwencji w świetle sprawy jako takiej rozstrzygnięć wydanych przez te sądy w ramach ich swobody decyzyjnej. Nie oznacza to, iż kontrola ta jest ograniczona do dokonania oceny, czy pozwane Państwo wykonywało swą swobodę decyzyjną w sposób rozsądny, ostrożny i w dobrej wierze. Trybunał musi zbadać zaskarżoną ingerencję w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy, włącznie z treścią wypowiedzi zarzuconych skarżącej oraz kontekstu, w jakim zostały poczynione.
(c) Trybunał musi zwłaszcza zbadać, czy powody przedstawione przez organy władzy krajowej w celu uzasadnienia ingerencji były istotne i wystarczające, oraz czy zastosowany środek był proporcjonalny do uzasadnionych prawnie celów, które miały zostać zrealizowane. Czyniąc to, Trybunał musi upewnić się, iż organy władzy krajowej, opierając się na dającej się zaakceptować ocenie istotnych okoliczności faktycznych, zastosowały standardy zgodne z zasadami chronionymi w art. 10 Konwencji.
(d) Trybunał musi także zbadać, czy władze krajowe zachowały sprawiedliwą równowagę pomiędzy ochroną wolności wypowiedzi w rozumieniu art. 10 oraz ochroną dobrego imienia osób, których dane wypowiedzi dotyczyły. Jest to prawo, które – jako aspekt życia prywatnego – jest chronione przez art. 8 Konwencji. – Wyrok ETPC z 18.09.2012 r., 39660/07, LEWANDOWSKA-MALEC v. POLSKA, LEX nr 1217532.
