10.10.2019

Ochrona fotografii produktowej

W dobie sprzedaży internetowej, gdy konsumenci coraz częściej korzystają z zakupów online, fotografia produktowa (tzw. packshot)  jest kluczowym narzędziem marketingowym. Zdjęcia produktów muszą nie tylko przedstawiać oferowany przedmiot w sposób realistyczny, ale również za pomocą odpowiedniej kompozycji zachęcać zainteresowane osoby do zakupu. Jako że fotografia produktowa staje się coraz bardziej kreatywna, a jednocześnie w Internecie pozyskiwanie grafik jest niezwykle proste – bardzo istotna jest świadomość narzędzi, którymi może posłużyć się autor zdjęć w celu ochrony przed nieuprawnionym używaniem  swoich fotografii przez osoby trzecie.

 

Czy fotografia może być utworem?

Prawo autorskie daje twórcom (także autorom fotografii – art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.a.p.p. [1]) od momentu powstania utworu (niezależnie od jakiejkolwiek rejestracji bądź oznaczenia zdjęcia literką ©) określone uprawnienia oraz narzędzia ich egzekwowania. By z nich skorzystać należy jednak zastanowić się, czy fotografia spełnia określone w art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. przesłanki:

  • stanowi przejaw działalności twórczej
  • ma indywidualny charakter.

Przejawem działalności twórczej będzie taka działalność, zgodna z zamysłem autora, która przybiera postać zewnętrzną, postrzegalną przez inne osoby (uważa się, że musi to być przynajmniej jedna osoba inna niż autor[2])  – z pewnością fotografia produktowa spełnia ten wymóg.

Trudniejszy do wykazania dla fotografa produktu będzie jednak indywidualny charakter powstałych zdjęć. Indywidualny charakter w prawie autorskim oznacza pewną wyjątkowość, odrębność koncepcji twórcy utworu od innych, zrealizowanych już zamysłów, przede wszystkim ze względu na pewną więź osobistą autora z dziełem. Fotografia będąca utworem jest subiektywnie nowa, a wykonana przez kogoś innego – wyglądałaby inaczej. Dlatego też przesłanki indywidualnego charakteru nie spełniają zdjęcia wytwarzane według określonego wzorca (schematu) lub służące celom badawczym, dokumentacyjnym i poglądowym (np. zdjęcia reprodukcyjne, rentgenowskie, typowo katalogowe, ilustracje podręcznikowe itp.)[3].

Jak wskazuje Sąd Najwyższy, w fotografii indywidualne piętno fotograf może nadać m.in. poprzez wybór momentu fotografowania, kompozycji kadrowania, oświetlenia, ustalenia głębi, perspektywy bądź zastosowanych efektów specjalnych nadających zdjęciu określony, wyjątkowy i niepowtarzalny charakter[4].

 

Prawa przysługujące autorowi

Przede wszystkim twórcy przysługują w stosunku do jego utworu bez ograniczenia czasowego autorskie prawa osobiste ( art. 16 u.p.a.p.p.) oraz na czas 70 lat od śmierci autora –  autorskie prawa majątkowe (art. 17 u.p.a.p.p., m.in. uprawnienie twórcy do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji, prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu).

Autorskie prawa majątkowe mogą zostać przez twórcę przeniesione na inny podmiot poprzez udzielenie licencji na używanie danego utworu w ustalonym zakresie (umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych – art. 41 ust. 2 u.p.a.p.p.).  Warto jednocześnie pamiętać, że prawa osobiste – np. prawo do autorstwa utworu, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu –  są niezbywalne i przysługują autorowi do końca życia, niezależnie od udzielonych licencji. W praktyce gospodarczej nierzadko jednakże formułuje się klauzule, które pozwalają ograniczyć także możliwość wykonywania praw autorskich osobistych.

Co więcej, istnieje również dozwolony użytek w ramach którego osoby trzecie mogą wykorzystać fotografię w określonych celach m.in. dydaktycznych, a także na podstawie art. 29 u.p.a.p.p. skorzystać z prawa cytatu – w zakresie uzasadnionym celami cytatu wolno przytaczać utwory fotograficzne w utworach stanowiących samoistną część. Innymi słowy, „monopol” podmiotu dysponującego fotografią produktową może ulegać pewnym, nieznacznym ograniczeniom.

 

Roszczenia przysługujące autorowi

Zgodnie z art. 79 u.p.a.p.p., posiadaczowi autorskich praw majątkowych przysługują liczne narzędzia ochrony swoich praw, m.in. prawo żądania zaniechania naruszania, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody – na zasadach ogólnych bądź poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.

Ponadto warto wskazać, że prawa autora mogą potencjalnie być również chronione na podstawie przepisu art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego – twórca może żądać m.in. zaniechania działania, usunięcia skutków czy zadośćuczynienia pieniężnego. W przypadku, gdy twórca będzie chciał na powyższej podstawie dochodzić swoich praw, należy również upewnić się, czy konkretna fotografia produktowa będzie mogła być traktowana jako przejaw twórczości artystycznej bądź inne dobro osobiste w rozumieniu art. 23 Kodeksu cywilnego.

 

 

[1] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U.2019.1231 t.j. z dnia 2019.07.03, dalej: u.p.a.p.p.

[2] J. Barta, R. Markiewicz, Prawa Autorskie i prawa pokrewne, Warszawa 2011, s. 27

[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2016 r., sygn. akt I ACa 955/15, LEX nr 1998958

[4] SN w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00, OSNC 2003, Nr 11, poz. 150

Zobacz także:
22.03.2023

Dobra osobiste a prawo prasowe – orzecznictwo

15.03.2023

UOKiK kontra kryptoreklama w social media. Postępowanie w sprawach przeciwko naruszeniom przepisów antykonkurencyjnych przez influencerów.

12.10.2022

Polecenia od serca czy z ekonomicznym interesem w tle? O rekomendacjach w mediach społecznościowych, których publikacja może dotkliwie zaboleć.

10.10.2022

Prawo wobec reklamy w mediach społecznościowych

06.10.2022

Oznaczanie materiałów reklamowych przez influencerów a różne rodzaje współprac komercyjnych

28.09.2022

Autopromocja w social media – społecznoprawne aspekty autoreklamy influencerów   

16.09.2022

Umowa barterowa i informacja uchroni influencera przed zarzutem kryptoreklamy

25.08.2021

Implementacja nowej dyrektywy o prawach autorskich