Rozpoczynamy cykl artykułów związanych ze stosowaniem przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[i]. Niniejszy artykuł został poświęcony założeniom kształtowania się koncepcji nieuczciwej konkurencji – zagadnieniu mającemu ogromne znacznie z perspektywy pełnej oceny nieskodyfikowanych zasad wywodzonych z ustawy.
Polski ustawodawca, wychodząc z założeń o istotności mechanizmu konkurencji oraz jego nieidealności w warunkach czysto wolnorynkowych, już podczas I kadencji Sejmu zdecydował się podjąć kroki mające na celu eliminację niepożądanych praktyk z rzeczywistości gospodarczej, czego emanacją jest u.z.n.k. Mimo postępującego odchodzenia od jej pierwotnych założeń[ii], w dalszym ciągu jest to regulacja kształtująca w sposób fundamentalny normatywne warunki konkurowania na rynku krajowym[iii]. Należy podkreślić, że u.z.n.k. nie powinna być traktowana jako instrument służący zwalczaniu konkurencji jako zjawiska w ogóle, mogący, tym samym, prowadzić do postępowania procesów monopolizacyjnych. Przeciwnie – jest to narzędzie mające chronić swobodną i uczciwą konkurencję poprzez umożliwienie zapobiegania i zwalczania tylko takich jej niepożądanych form, które stanowią przykłady nadużyć prowadzących do jej deformacji i zafałszowania[iv]. Celnie w tym względzie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach, podnosząc, iż: „Istotą działalności gospodarczej jest zabieganie o korzyści ekonomiczne. W zasadę konkurencyjności wpisane jest ryzyko utraty dotychczasowej pozycji na rynku. Oznacza to, że nie sam fakt konkurencji, ale sposób realizacji rywalizacji pomiędzy konkurentami podlega rozważeniu pod względem sprzeczności z dobrymi obyczajami.” [v]
Kluczowym elementem u.z.n.k. jest definicja czynu nieuczciwej konkurencji zawarta w klauzuli generalnej art. 3 ust. 1, zgodnie z którą czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, zagrażające lub naruszające interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Przez dobre obyczaje należy rozumieć normy postępowania, które powinny być przestrzegane zarówno przez osoby fizyczne, jak i podmioty (jednostki organizacyjne), prowadzące działalność gospodarczą[vi]. Ponieważ mowa o klauzuli generalnej, rozstrzygnięcie w tym zakresie będzie każdorazowo leżeć w autonomicznej kompetencji sędziego, rozpatrującego dany stan faktyczny ad casum.
Art. 3 ust. 2 u.z.n.k. zawiera, z kolei, otwarty katalog czynów nieuczciwej konkurencji, następnie stypizowanych w rozdziale 2. i 4. ustawy.
W ujęciu niniejszego artykułu należy zwrócić uwagę na dwie funkcje wyżej wskazanego przepisu definicyjnego – uzupełniającą oraz korygującą[vii]. Zgodnie z pierwszą z nich dane działanie[viii] podjęte w związku z działalnością gospodarczą może być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji, nawet jeśli nie zostało stypizowane jako takie w przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy lub klienta. Zgodnie natomiast z zasadą korygującą można wyróżnić sytuacje, w których dane zachowanie, w związku z brzmieniem określonego przepisu części szczególnej ustawy, formalnie można by zakwalifikować w ramy czynu nieuczciwej konkurencji, ale odmawia się takiej kwalifikacji w związku z niespełnieniem przesłanek wynikających z art. 3 ust. 1 u.z.n.k.[ix] Jako przykłady podaje się sytuacje, w których dany czyn charakteryzuje się niewielkim natężeniem nieuczciwości lub minimalnym stopniem zagrożenia czy naruszenia interesów innego uczestnika rynku[x] czy w ogóle w przypadku zawierania przez przepis hipotezy o zbyt szerokim spektrum obowiązywania[xi]. Co więcej, funkcja korygująca zawiera w sobie szczególny potencjał obezwładniania roszczeń godzących w dobre obyczaje. Innymi słowy art. 3 ust. 1 u.z.n.k., w związku z zawartą w nim klauzulą dobrych obyczajów[xii], stanowi swego rodzaju zabezpieczanie ustawodawcy przed konsekwencjami w postaci nakładania ochrony dla stanów faktycznych nieznajdujących akceptacji na gruncie dobrych obyczajów kupieckich. Rozwiązanie to pozwala uwzględnić stanowisko aksjologiczne ustawodawcy w kontekście danego stanu faktycznego przy uwzględnieniu działania obu stron sporu (a więc także strony powodowej), na skutek czego istnieje następcza możliwość obezwładnienia roszczeń znajdujących swoje źródło właśnie w takim nieakceptowanym stanie faktycznym. W tym sensie zbliżoną funkcję ma klauzula zawarta w art. 5 Kodeksu cywilnego[xiii] dotycząca nadużycia prawa podmiotowego, która również – w określonych warunkach – znajduje zastosowanie do przypadków rozpatrywanych na gruncie u.z.n.k., wchodząc, tym samym, w zakresie defensywnym w zbieg z art. 3 ust. 1 u.z.n.k.[xiv]
Powyższe rozważania obrazują duże pole do działania dla orzecznictwa oraz doktryny w kontekście kształtowania reguł uczciwej konkurencji, na skutek czego w systemie prawnym funkcjonują różne pozanormatywne reguły rozstrzygania sporów, m.in. zasada czystych rąk, zgodnie z którą: kto zarzuca nieuczciwą konkurencję przez naruszenie dobrych obyczajów, sam powinien ich przestrzegać (na temat niniejszej zasady więcej w kolejnym wpisie, który zostanie opublikowany w dniu 8 stycznia 2020 r. na naszym blogu).
[i] Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako: „u.z.n.k.”)
[ii] W doktrynie celnie skrytykowano implementację do polskiego porządku prawnego Dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w postaci ustawy z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, pokrywającej się zasadniczo z u.z.n.k. w zakresie ochrony konsumentów i stanowiącej, tym samym, przykład inflacji legislacyjnej.
[iii] Inne, ważne w tym względzie regulacje to: (1) ustawa z dnia 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, (2) ustawa z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz (3) ustawa z dnia 15.12.2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.
[iv] Wyr. SN z dnia 02.02.2001 r., IV CKN 255/00; wyr. SA w Katowicach z dnia 03.03.2014 r., V ACa 486/13; wyr. SA w Białymstoku z dnia 13.11.2014 r., I ACa 479/14
[v] Wyr. SA w Katowicach z dnia 13.02.2008 r., V ACa 256/07
[vi] Art. 3. [w:] Nowińska E. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Wolters Kluwer Polska, 2018. nb. 8. wraz z przytoczoną tam literaturą. Dostęp: Lex
[vii] W doktrynie wyróżnia się jeszcze funkcję definicyjną.
[viii] W ramach niniejszego artykułu poprzez działanie należy rozumieć również zaniechanie.
[ix] Art. 3 [w:] J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2019. nb. 29-31, wraz z przytoczonym tam orzecznictwem. Dostęp: Legalis
[x] Art. 3. [w:] E. Nowińska op.cit.. nb. 1. Dostęp: Lex
[xi] M. Kępiński, Relacja klauzuli ogólnej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (art. 3 ust. 1) do szczególnych deliktów nieuczciwej konkurencji, [w:] T. Skoczny, Prawo konkurencji. 25 lat, Wolters Kluwer, 2016. Dostęp: Lex
[xii] Autor niniejszego artykułu stoi na stanowisku, że dobre obyczaje stanowią kategorię szczególną wobec zasad współżycia społecznego, wyróżnioną ze względu na swój sens ekonomiczny. Tak wyr. SN z dnia 26.01.2006 r., II CK 378/05
[xiii] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. (dalej jako: „k.c.”)
[xiv] Art. 3 [w:] J. Szwaja (red.), op.cit.. nb. 31, wraz z przytoczoną tam literaturą. Dostęp: Legalis; na możliwość zbiegu zarzutów z art. 3 ust. 1 u.z.n.k. i art. 5 k.c. zwraca uwagę M. Kępiński, op. cit.
