Artykuł stanowi przystępny przewodnik dla osób realizujących materiały audiowizualne z wydarzeń sportowych.
- Ochrona wizerunku
Wizerunek to dobro osobiste (niezbywalne, niezrzekalne i niepodlegające dziedziczeniu) chronione zarówno na podstawie ustawy Kodeks Cywilny (art. 23 KC)[1] jak i poprzez przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[2] (dalej: PrAut) oraz pośrednio ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe[3] (dalej: PrPras).
Nie istnieje ustalona definicja wizerunku – przydatnym do jego określenia może być jednak odzwierciedlający także część poglądów doktryny[4] i orzecznictwa wyrok Sądu Najwyższego z 15.10.2009 r.: „Wizerunek oznacza obraz fizyczny człowieka jako przedstawienie jego postaci, a zwłaszcza twarzy, w rozumieniu przenośnym może jednak odnosić się także do takich cech człowieka, których ujawnienie umożliwia jego identyfikację”.[5]
Wykorzystanie wizerunku to udostępnienie go publicznie (dla otwartego kręgu osób[6]), np. za pośrednictwem Internetu, a także w telewizji, filmie, prasie drukowanej, na wystawie.
1.1. Zezwolenie na udostępnienie wizerunku
Podstawową zasadą rozpowszechnienia czyjegoś wizerunku jest, zgodnie z art. 81 PrAut, uzyskanie zezwolenia osoby na nim przedstawionej.
Co do zasady zgoda musi być wyraźna. Brak sprzeciwu wobec rozpowszechniania wizerunku albo brak zastrzeżeń co do walorów estetycznych czy celu publikacji czy późniejszego oświadczenie portretowanego, że gdyby uzyskano jego wcześniejszą zgodę nie miałby nic przeciwko publikacji jest w rożny sposób oceniany. Istnieją orzeczenia wskazujące na to, że powyżej opisane działania nie mogą oznaczać udzielenia domniemanej zgody na publikację wizerunku[7]. Warto zaznaczyć, że w tym zakresie sądy orzekają niejednolicie, zawsze jednak biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące (np. Sąd Najwyższy uznał, że skoro znana aktorka wyraźnie zabiegała o zainteresowanie mediów udzielając im szerokich informacji o swoim życiu osobistym, to można uznać, że wyraziła dorozumianą zgodę na informowanie przez media o danej sferze jej życia[8]).
Zgody na rozpowszechnienie wizerunku dziecka udzielają rodzice (wystarczy zgoda jednego z rodziców, jeśli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga[9]).
Dodatkową szczególną regulację chroniącą wizerunek stanowi także przepis art. 14 ust. 1 PrPras., zgodnie z którym „publikowanie lub rozpowszechnianie w inny sposób informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych wymaga zgody osób udzielających informacji”. Należy zaznaczyć, że zgoda dotyczy przypadków, gdy informator jest świadomy udzielania informacji przedstawicielom prasy – zasada ma chronić relację zaufania między dziennikarzem a informatorem (nie dotyczy dziennikarstwa „wcieleniowego”[10]). Jednocześnie przepis nie zabrania opublikowania transkrypcji nagranej konwersacji – zakaz dotyczy rozpowszechnienia samego nagrania.[11]
Wyjątki: od jakich osób nie jest konieczne uzyskiwanie zezwolenia?
- osób które otrzymały umówioną zapłatę za pozowanie (w braku wyraźnego odmiennego zastrzeżenia)
- osób powszechnie znanych – jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
- osób stanowiących jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Zawsze należy zwracać uwagę na to czyj wizerunek wykorzystujemy, jednak miejmy też na uwadze w jakim kontekście go używamy. Jest to niezwykle ważne ze względu na to, że w dobie błyskawicznego obiegu informacji – właśnie wokół wizerunku koncentrują się interesy osobiste i majątkowe przedstawionej osoby. Rozpowszechnienie wizerunku w nieodpowiednim kontekście będzie źródłem dodatkowych podstaw dochodzenia roszczeń przeciwko osobom które upubliczniły określony materiał.
1.2. Wykorzystanie wizerunku zawodników
Wizerunek zawodników w mediach można wykorzystać bez ich zgody, jeśli dany zawodnik jest osobą powszechnie znaną, oraz pod warunkiem, że treść przekazu jest bezpośrednio związana z funkcją, która nadaje tej osobie status powszechnie znanej.[12]
- STATUS OSOBY POWSZECHNIE ZNANEJ
Nie ma wyraźnej definicji osoby powszechnie znanej w rozumieniu art. 81 ust. 2 pkt 1 PrAut. W orzecznictwie i literaturze przyjmuje się, że jest to osoba popularna poza swoim środowiskiem – m.in. ze względu na to jaką działalność zawodową, sportową czy hobbystyczną wykonuje. Z pewnością za osobę powszechnie znaną uznać można prezesa znanego klubu sportowego[13]. Za wchodzące w zakres wyjątku od wyrażania zgody na wykorzystanie wizerunku uważa się także:
- osoby znane lokalnie – pod warunkiem, że wizerunek zostanie także wykorzystany lokalnie;
- osoby będące sprawcą określonego zdarzenia, które zostanie odpowiednio nagłośnione (np. happening)[14];
- osoby „które niejako wprost godzą się na upublicznienie wiedzy o swoim życiu rodzinnym lub zawodowym (aktorzy, piosenkarze itp.) oraz te, których zachowanie wyraża konkludentną zgodę na rozgłos (np. politycy)”[15].
Zgodnie z orzecznictwem pojęcie „osoba publiczna” nie może jednak obejmować swoim zakresem każdego, kto prowadzi działalność życiową wykraczającą ponad przeciętny poziom – nawet jeśli jej nazwisko zostało wcześniej ujawnione w środkach masowego przekazu[16].
Nie ma zatem prostej odpowiedzi na pytanie, którą osobę możemy uważać za publiczną – w tym zakresie, w razie wątpliwości należy zatem w praktyce zachować zawsze szczególną ostrożność.
- FUNKCJA ZWIĄZANA ZE STATUSEM OSOBY JAKO POWSZECHNIE ZNANEJ
Ustawowe zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej bez jej zgody umożliwia jego wykorzystanie w związku z pełnieniem funkcji ze względu na które stały się powszechnie znane[17]. Wizerunek osób, które nie pełnią funkcji publicznych może być rozpowszechniany w związku z przekazywaniem istotnych informacji o zdarzeniu, które sprawiło, że są one uznane za powszechnie znane – w celu zaspokojenia interesu informacyjnego społeczeństwa[18].
Warto zaznaczyć jednak, że w mediach można jednak zawsze użyć wizerunku zawodnika przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej – na podstawie art. 14 Ustawy o sporcie z dnia 25 czerwca 2010 r.[19] (dalej: Ustawa o sporcie), zawodnik taki wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w rozumieniu art. 81 PrAut.
Na marginesie można zaznaczyć, obecnie panuje tendencja do komercjalizacji wizerunku – tj. traktowania go jako dobra majątkowego o ile nadaje się do wykorzystania z korzyścią majątkową, najczęściej zatem w celach reklamowych. W takiej sytuacji zezwolenie na wykorzystanie wizerunku będzie często miało postać umowy za wynagrodzeniem, zależnym od sposobu użycia obrazu danej osoby[20]. Po zakwalifikowaniu do kadry narodowej wyłączne prawa do udostępniania wizerunku zawodnika w stroju reprezentacji w celach reklamowych przejmuje polski związek sportowy (analogicznie, członkowie reprezentacji olimpijskiej udostępniają do celów gospodarczych swój wizerunek w stroju reprezentacji olimpijskiej na wyłączność Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu). Dotyczy to jednak wyłącznie treści marketingowych.
Jednocześnie, niezależnie od celów udostępnienia wizerunku, zawodnikowi zawsze pozostaje możliwość korzystania z ochrony dóbr osobistych na podstawie art. 23 KC – stąd ważnym jest kontekst w jakim umieszcza się wizerunek danej osoby. Należy uważać, by przy publikacji materiału prasowego z czyimś wizerunkiem nie naruszyć także przede wszystkim czci, tajemnicy korespondencji, czy nietykalność mieszkania danej osoby. Każde z tych naruszeń rodzi odpowiedzialność, przede wszystkim odszkodowawczą, po stronie rozpowszechniającego wizerunek.
1.3. Wykorzystanie wizerunku publiczności
Publiczność stanowi szczegół całości jaką jest zgromadzenie, krajobraz czy dokumentowana impreza (w rozumieniu art. 81 ust. 2 pkt 2 PrAut). Ustawodawca umożliwia nagrywanie i rozpowszechnianie informacji związanych z wydarzeniami kulturalnymi, sportowymi, czy dotyczących wszelakich innych obszarów ludzkiej działalnośći[21] bez konieczności pozyskiwania zgody każdego z ich uczestników.
W celu sprawdzenia, czy dane osoby kwalifikują się jako „szczegół całości”, należy sprawdzić, czy przy usunięciu ich wizerunku z danej treści, zmieniłby się przedmiot i charakter całego materiału. Obecność danych osób w realizowanym materiale audiowizualnym ma stanowić tylko i wyłącznie element przypadkowy lub dodatkowy[22].
Przykładami z orzecznictwa osób, które nie muszą udzielać zgody na rozpowszechnienie wizerunku będą:
- osoba obecna w kolażu filmowym jako nieistotna dla fabuły postać[23];
- kelner ujęty jako tło w lokalu gastronomicznym (chyba że był widoczny przez dłuższą chwilę przez co stanowił istotną postać w relacji)[24];
- pielgrzymi uczestniczący w mszy czy pielgrzymce[25];
- osoby obecne na zdjęciu klasowym[26].
W innym orzeczeniu Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał, że jeśli fotograf kadruje i przybliża konkretną, wybraną z tłumu osobę – taka osoba nie powinna mieścić się w tym wyłączeniu.[27]
- Autoryzacja cytatu w prasie
Zgodnie z treścią przepisu art. 14a PrPras., osoba udzielająca informacji ma prawo zażądać autoryzacji swojej dosłownie cytowanej wypowiedzi, jeżeli nie była ona uprzednio publikowana lub wygłoszona publicznie. Dziennikarz ma obowiązek poinformować osobę udzielającą informacji o prawie autoryzacji jeszcze przed udzieleniem informacji.
Kwestia autoryzacji zgodnie z doktryną nie dotyczy zapisu audiowizualnego ani audialnego wypowiedzi (telewizja, radio, nagrania udostępniane w Internecie) – ponieważ jak opisano już wyżej, prawo z góry wymaga zgody osoby, której wizerunek podlega rozpowszechnieniu (w Prawie Prasowym jest to art. 14 ust. 1). Zarówno autoryzacja jak i obowiązek z art. 14 ust. 1 PrPras wyposażają osobę udzielającą wypowiedzi w mediach do współdecydowania o jej rozpowszechnieniu[28].
Autoryzacją nie jest zaproponowanie nowych pytań, przekazanie nowych informacji albo odpowiedzi przez osobę udzielającą informację. Nie można też uznawać za autoryzację samego wprowadzenia określonych zmian w tekście materiału przewidzianego do publikacji.
Zgłoszenia żądania autoryzacji można dokonać tylko niezwłocznie:
- jeżeli wypowiedź ma być opublikowana w dzienniku (tj. druku periodycznym ukazującym się częściej niż raz w tygodniu), maksymalnie 6 godzin po przekazaniu tekstu dosłownie cytowanej wypowiedzi;
- jeśli publikacja dotyczy czasopisma (tj. druku periodycznym ukazującym się nie częściej niż raz w tygodniu i nie rzadziej niż raz w roku) – w ciągu maksymalnie 24 godzin.
Strony mogą umówić się inaczej. Jeśli osoba autoryzująca nie wyrazi odmowy autoryzacji w tych terminach, można uznać, że cytowana wypowiedź została autoryzowana bez zastrzeżeń (fikcja autoryzacji).
Ważne, by wiedzieć, że ewentualna sankcja karna na podstawie przepisu art. 49b PrPras (kara grzywny) grozi temu, kto publikuje dosłownie cytowaną wypowiedź bez umożliwienia osobie udzielającej informacji dokonania autoryzacji chyba że opublikowana wypowiedź jest identyczna z udzieloną przez osobę udzielającą informacji.
Nie istnieje także obowiązek informowania odbiorców o autoryzowaniu lub nieautoryzowaniu wypowiedzi przez informatora.[29]
- Sprostowania
Zgodnie z treścią przepisu art. 31a. PrPras., na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, redaktor naczelny właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany opublikować bezpłatnie rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie nieścisłej lub nieprawdziwej wiadomości zawartej w materiale prasowym.
Wiadomość nieprawdziwa to informacja sprzeczna ze stanem faktycznym. Nieścisłość dotyczy za to fragmentów, które same w sobie nie są nieprawdziwe, jednak przedstawione łącznie z resztą tekstu lub w określonej konfiguracji – przekazują odbiorcy fałszywą informację[30]. Będzie to także pominięcie istotnej okoliczności, która miałaby znaczenie dla oceny reszty treści[31].
Osoba, której dotyczą fakty przedstawione w danym materiale (lub jej osoba najbliższa czy też następca prawny jeśli zainteresowana osoba zmarła) może żądać opublikowania sprostowania w terminie 21 dni od opublikowania (wystarczy, że w ostatnim dniu terminu nada wniosek na poczcie bądź złoży go osobiście w redakcji).
Sprostowanie powinno być wyraźnie zapowiedziane przed odczytaniem samego tekstu oraz nastąpić w przekazie tego samego rodzaju i o tej samej porze.
Usprawiedliwieniem dla odmowy opublikowania sprostowania nie jest sama rzetelność i staranność pracy dziennikarza. Zgodnie z orzecznictwem, nie ma znaczenia, że sama publikacja była zgodna z prawem a naruszający był bez winy.[32]
Kiedy m.in. można odmówić opublikowania sprostowania?
- jest nierzeczowe lub nie odnosi się do faktów;
- zostało nadane lub złożone po upływie terminu;
- nie zostało podpisane albo nie zawiera imienia, nazwiska i adresu zainteresowanego (nadawca może zastrzec adres do wiadomości redakcji, a imię i nazwisko – tylko jeśli sprostowanie dotyczy informacji o działalności którą dana osoba prowadzi pod pseudonimem);
- przekracza dwukrotną objętość fragmentu materiału prasowego którego dotyczy lub zajmuje dwukrotność czasu antenowego, jaki zajmował dany fragment przekazu;
- nie zostało sporządzone w języku polskim lub w języku w którym opublikowany został materiał prasowy będący przedmiotem sprostowania;
- zawiera treść karalną;
- podważa fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem dotyczącym osoby dochodzącej publikacji sprostowania;
- zawiera sformułowania powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe.
Warto zaznaczyć, że z samej treści sprostowania musi wyraźnie wynikać kto jest jego autorem (zainteresowany) – niezależnie od konieczności wcześniejszego zapowiedzenia danego sprostowania (odpowiednik nagłówka „sprostowanie” w prasie). Z żądania zainteresowanego powinno wynikać w sposób nie budzący wątpliwości, że domaga się on zamieszczenia własnego sprostowania, a nie pochodzącego od redaktora, autora kwestionowanego materiału lub kogoś innego.[33] Taki brak może być podstawą odmowy opublikowania sprostowania.
Redaktor naczelny musi najpóźniej w terminie 7 dni od otrzymania żądania sprostowania danej treści poinformować pisemnie zainteresowanego o odmowie i jej przyczynach, a także wskazać fragmenty, które nie nadają się do publikacji – jeśli odmowa wynika z nierzeczowości sprostowania, zawarcia w nim treści karalnej bądź podważania faktów stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem. Jeśli odbiorca w ciągu 21 dni od otrzymania zawiadomienia o odmowie zastosuje się do wskazań, redaktor nie może już odmówić opublikowania sprostowania.
Warto zaznaczyć, że w ewentualnym procesie sądowym, brak zamieszczenia w zawiadomieniu określenia wszystkich możliwych przyczyn odmowy zamieszczenia sprostowania nie powoduje utraty możliwości powoływania się na pominięte okoliczności w procesie[34]. Redaktor naczelny może powoływać się więc w razie późniejszego sporu nie tylko na przyczyny odmowy wskazane w zawiadomieniu o odmowie publikacji.
- Ochrona prawnoautorska
Każdy wytwór człowieka spełniający powyższe kryteria będzie chroniony prawem autorskim, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 PrAut) – katalog jest otwarty a ustawa wymienia jedynie przykłady, takie jak utwór plastyczny, fotograficzny, architektoniczny, muzyczny, sceniczny czy też audiowizualny (także filmowy).
Twórcy dzieła przysługują osobiste prawa autorskie – zestaw praw, które przysługują mu względem swojego utworu niezależnie od upływu czasu oraz których nie może zrzec się ani sprzedać, a także majątkowe prawa autorskie – którymi może swobodnie rozporządzać (sprzedać w całości, lub udzielić licencji).
Wyłączone spod ochrony prawnoautorskiej są proste komunikaty informacyjne (celem jest zapewnienie społeczeństwu szerokiego dostępu do informacji) – oznacza to jednak, że ochronie nie podlega jedynie sam suchy fakt, bo każdy sposób jego przedstawienia, tj. forma przedstawienia informacji, komentarz, będzie już miał pewien „indywidualny charakter”.
Wyjątkami są także akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole oraz opublikowane opisy patentowe lub ochronne, które można upubliczniać czy rozpowszechniać bez ograniczeń.Wyłączone spod ochrony prawnoautorskiej są proste komunikaty informacyjne (celem jest zapewnienie społeczeństwu szerokiego dostępu do informacji)[35] – oznacza to jednak, że ochronie nie podlega jedynie sam suchy fakt, bo każdy sposób jego przedstawienia, tj. forma przedstawienia informacji, komentarz, będzie już miał pewien „indywidualny charakter”.
4.1. Dozwolony użytek i prawo cytatu
W celu zachowania wolności prasy, swobody wypowiedzi i możliwości komunikowania informacji, ustalono wyjątek od monopolu praw autorskich.
Co do zasady zatem dokonując sprawozdania nie musimy się martwić o prawa autorskie dotyczące np. utworów muzycznych, które są słyszalne z boiska podczas relacji sportowej, czy też obrazów, fotografii znajdujących się w tle nagrywanego wydarzenia. Chodzi przede wszystkim o sytuacje, kiedy nie można oddzielić filmowanej sytuacji od dzieła, a stanowi ono jedynie tło. Przyjmuje się jednak za dopuszczalne także np. zbliżenie kilku dzieł plastycznych w sprawozdaniu z otwarcia galerii, bądź pokazanie krótkiego fragmentu przedstawienia teatralnego przy okazji informacji o nowościach kulturalnych.[36]
Można także rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:
- już rozpowszechnione:
- sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
- artykuły na aktualne tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,
- aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie;
- krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów;
- przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych;
- krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Jednocześnie warto zaznaczyć, że obecnie przyjmuje się szerokie rozumienie prasy – jako wszystkich form działalności polegających na przekazywaniu informacji w różnej postaci, na tej podstawie przepisy te można stosować także do środków przekazu zamieszczanych w Internecie.[37]
Celem informacyjnym jest rozpowszechnienie każdej informacji – nawet błahej (nie ma ograniczeń w tym zakresie). Jednocześnie jednak za korzystanie ze sprawozdań o aktualnych wydarzeniach a także artykułów na aktualne tematy polityczne, gospodarcze lub religijne ich autorom przysługuje prawo do wynagrodzenia (na podstawie umowy z redakcją albo poprzez wpłatę do ZOZ).
Niezależnie od uprawnienia udostępniania utworów w celach informacyjnych, w ramach dozwolonego użytku można także legalnie udostępnić dany utwór, pod warunkiem, że:
- utwór został już rozpowszechniony;
- cytowanie utworu mieści się w materiale, który stanowi samoistną całość – niezależną od cytatu;
- jednocześnie dany utwór umieszczony jest tylko w zakresie uzasadnionym celami cytatu takimi jak wyjaśnianie, polemika czy analiza krytyczna lub naukowa.
Drobny utwór może być wykorzystany w całości, inne natomiast w urywkach lub fragmentach. Zamieszczenie może odbyć się w każdy sposób, także w kontekście satyrycznym (nie ma ograniczeń co do pól eksploatacji utworu).[38]
4.2. Godło, barwy i hymn Rzeczpospolitej Polskiej
Przy publikowaniu relacji sportowych warto mieć na względzie, że godło, barwy i hymn Polski chronione są Ustawą o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych z dnia 31 stycznia 1980 r.[39] Ustawa nakazuje traktowanie tych symboli z czcią i szacunkiem – pod tym warunkiem każdy ma prawo używać barw Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w celu podkreślenia znaczenia uroczystości, świąt lub innych wydarzeń. Podobnie zgodnie z art. 15 Ustawy, godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej są umieszczane, a hymn Rzeczypospolitej Polskiej wykonywany lub odtwarzany w sposób zapewniający im należną cześć i szacunek.
- Anonomizacaja
W sytuacji, gdy rozpowszechnienie wizerunku ma nastąpić w takim kontekście, który mógłby doprowadzić do naruszenia czci lub prywatności danej osoby, warto zastanowić się, czy nie dokonać anonimizacji nagrania.
Anonimizacja polega na zasłonięciu oczu „belką” bądź „zapikslowaniu”, cyfrowym rozmyciu twarzy w przekazie medialnym. Musi być dokonana w taki sposób, by faktycznie ochronić dane osobowe danej osoby, tj. żeby zagwarantować, że nikt jej nie rozpozna. Ma to znaczenie oczywiście tylko w przypadku, gdy osoba została utrwalona w przekazie w taki sposób, który umożliwia jej rozpoznanie przez osoby trzecie (tj. przez kogokolwiek oprócz samego zainteresowanego, mogą być to tylko osoby najbliższe)[40].
Należy pamiętać, że niekiedy należy poprzez anonimizację ochronić inne dobra osobiste przedstawianej osoby, nawet jeśli nie przysługuje jej sama ochrona wizerunku – np. w sytuacji nagrania uczestników postępowania sądowego. Przedstawiając relację z postepowania co do zasady wolno ujawnić dane osobowe i wizerunek uczestników (art. 13 ust. 2 PrPras), jednakże nadal istnieje obowiązek ochrony ich innych dóbr osobistych – godności osobistej, intymności. Wystarczyć może wtedy takie zamaskowanie twarzy, które ukryje malujące się na niej szczególne emocje.[41]
zdjęcie: Pixabay – skeeze
[1] Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.
[2] Dz.U. z 2019 r. poz.1231 z późn. zm.
[3] Dz.U. z 2018.1914 z późn. zm.
[4] J. Barta (red.), Komentarz do ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne t.j. z dnia 29-4-2016 (Dz.U. 2016, Nr 93, poz. 666), wyd. 4, Warszawa 2017; por. także K. Stefaniuk, Naruszenie prawa do wizerunku, s. 64.
[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., I CSK 72/09, OSNC-ZD 2010/1, poz. 29.
[6] J. Barta (red.), Komentarz… op.cit.
[7] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1977 r., I CR 127/77, niepubl., wyrok SA w Warszawie z 5.12.2018, V ACa 863/17; A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
[8] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 341/07, OSNC 2009, Nr 3, poz. 45.
[9] Wyrok Sądu Apelacyjnego SA w Łodzi z dnia 5 września 2013 r., I ACa 378/13, Legalis.
[10] M. Zaremba, Prawo prasowe. Ujęcie praktyczne, s. 262, wyd. Difin 2007.
[11] M. Zaremba (red.), Prawo prasowe. Komentarz, WKP 2018.
[12] A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
[13] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2007 r., I CSK 134/07, LEX nr 485999.
[14] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2 września 2010 r., I ACa 620/10, Legalis.
[15] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2006 r., VI ACa 567/06, Lex.
[16] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2006 r., VI ACa 567/06, Lex.
[17] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2003 r., VI ACa 120/03, LEX nr 535033.
[18] Machała Wojciech (red.), Sarbiński Rafał Marcin (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, WKP 2019
[19] Tj. z dnia 5 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1468)
[20] J. Barta (red), Komentarz op.cit.
[21] E. Ferenc-Szydełko [w:] Ustawa o prawie autorskim. Komentarz, red. E. Ferenc-Szydełko, Warszawa 2016 r., s. 796.
[22] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie w z dnia 19 grudnia 2001 r., I ACa 957/01, niepubl., por. także Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2017 r., I ACa 2383/15, LEX.
[23] Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 września 2016 r., I ACa 1559/15, Legalis numer 1546510, a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2017 r., I ACa 2383/15, Legalis.
[24] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2016 r., I ACa 1559/15, Legalis.
[25] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 września 2013 r., II AKa 201/13, OSAK 2013, Nr 4, poz. 4
[26] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 stycznia 2014 r., I ACa 1452/13, Legalis.
[27] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 listopada 2012 r., I ACa 543/12, Legalis.
[28] B. Kosmus, G. Kuczyński (red.), Prawo prasowe. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2018.
[29] Zaremba Michał (red.), Prawo prasowe. Komentarz… op.cit.
[30] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 września 2017 r., VI ACa 2000/16, LEX nr 2302197.
[31] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 maja 2006 r., I ACa 156/06, LEX nr 196068.
[32] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1999 r. III CKN 939/98, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 października 2013 r., I ACa 713/13.
[33] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2018 r., I ACa 153/17.
[34] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 138/09.
[35] A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
[36] Barta Janusz (red.), Markiewicz Ryszard (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, LEX 2011.
[37] Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2008 r., II SA/Wa 1536/06, postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 października 2008 r., II SA/Wa 1885/07, A. Michalak (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, Warszawa 2019.
[38] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2017 r. I ACa 2383/15.
[39] Tj. z dnia 14 czerwca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1509)
[40] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2003 r., IV CKN 1819/00, OSP 2004, Nr 6, poz. 75.
[41] J. Barta (red.), Komentarz… op.cit.
