Już w drugiej połowie XX wieku Yves Saint Laurent niejednokrotnie składał hołd uznanym artystom takim jak: Piet Mondrian, Vincent van Gogh czy Pablo Picasso. Robił to poprzez wykorzystanie fragmentów ich twórczości w swoich projektach. Dzisiaj inspirowane dziełami sztuki kolekcje można zobaczyć nie tylko u światowej sławy projektantów. Coraz więcej polskich sieciowych sklepów odzieżowych wprowadza na rynek linie ubrań zainspirowane twórczością także polskich malarzy, tym samym zachwycając klientów swoją nietuzinkowością i atrakcyjną ceną.
W tym miejscu powstaje pytanie, czy wykorzystywanie prac innych twórców w modzie jest prawnie dozwolone?
Dzieła sztuki są bowiem oczywiście utworami w rozumieniu art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1231 ze zm.), dalej: ustawa o prawach autorskich. W związku z tym, są objęte zakresem przedmiotowym ochrony określonym w ww. ustawie.
Kwestia autorskich praw majątkowych pozostaje bez wątpliwości w przypadku artystów takich jak Pablo Picasso czy Jacek Malczewski. Wynika to z faktu, że ochrona autorskich prawa majątkowych jest ograniczona w czasie i wygasa po siedemdziesięciu latach od wystąpienia zdarzenia zawartego w zamkniętym katalogu art. 36 ustawy o prawach autorskich (do okoliczności od których zaczyna bieg termin siedemdziesięciu lat zalicza się m.in. śmierć twórcy utworu lub gdy twórca nie jest znany, datę pierwszego rozpowszechnienia dzieła). W rezultacie, z upływem wskazanego terminu utwór przechodzi do domeny publicznej stając się elementem wspólnego dziedzictwa, które można dowolnie i bezpłatnie kopiować czy rozpowszechniać. Pamiętać jednak przy tym należy o respektowaniu osobistych praw autorskich poprzez podanie tytułu dzieła i jego autora. W przeciwieństwie do praw majątkowych, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 ustawy o prawach autorskich).
Jednakże stanowczego podkreślenia wymaga fakt, że w innym przypadku korzystanie z twórczości innego artysty bez jego zgody jest niedopuszczalne. Stworzenie elementu garderoby zawierającego nawet fragment utworu, którego autorstwo przypisuje się innemu żyjącemu twórcy stanowi naruszenie jego praw autorskich.
Konkludując, w branży odzieżowej można wykorzystać dzieła sztuki klasyfikowane jako zasoby domeny publicznej. Należy jednak uściślić, że rezultat pracy kreatora mody, w postaci nowego projektu zawierającego elementy sztuki, staje się nowym, odrębnym utworem objętym ochroną prawa autorskiego.
W tym miejscu, warto powołać się na wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 września 2019 r. w sprawie Cofemel vs. G-Star Raw (C‑683/17). Spór prowadziło dwóch konkurencyjnych producentów odzieży. Na kanwie tego postępowania TSUE jednoznacznie wskazał, kiedy wzór odzieży może być uznany za utwór. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że do zaklasyfikowania dzieła jako utwór konieczne są dwie przesłanki. Po pierwsze, aby przedmiot można było uznać za oryginalny, konieczne i zarazem wystarczające jest to, by stanowił on odzwierciedlenie osobowości autora, przejawiające się w jego swobodnych i twórczych wyborach. Po drugie, niezbędnym jest oznaczenie owego wyrazu oryginalności w sposób, który umożliwia jego zidentyfikowanie wystarczająco precyzyjnie i obiektywnie. Wszak wiadomo, że utwór nie musi posiadać postaci fizycznej. Stanowi przede wszystkim wyraz ucieleśnienia myśli twórczej, a nie rzecz samą w sobie.
W związku z tym, należy wysnuć wniosek, że wzór będzie zaklasyfikowany jako utwór tylko wtedy, gdy spełni dwa wyżej wskazane warunki.
Źródło: Pexels w Pixabay
