W dniu 17 kwietnia 2019 r. przez Parlament Europejski i Radę (UE) przyjęta została Dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym. Przewiduje ona wiele istotnych zmian w zakresie prawa autorskiego. Dyrektywa ta w istotny sposób wzmacnia pozycję twórców.
Zgodnie z art. 29 Dyrektywy państwa członkowskie miały termin na jej implementację do dnia 7 czerwca 2021 r. W Polsce w ubiegłym roku rozpoczęto prowadzenie konsultacji społecznych w zakresie proponowanych zmian. W konsultacjach wzięło udział 40 zainteresowanych instytucji, organizacji społecznych i innych podmiotów. Mimo powyższego, do dziś nie opublikowano projektu ustawy implementującej. Warto zatem z wyprzedzeniem przytoczyć czego dotyczyć będzie kilka zmian przewidzianych w Dyrektywie.
Zwiększona ochrona wydawców
Zgodnie z art. 15 Dyrektywy, państwa członkowskie mają zapewnić twórcom uzyskiwanie wynagrodzenia w zamian za korzystanie z ich publikacji. Ponadto każdy podmiot, który będzie chciał publicznie udostępnić daną publikację w Internecie, najpierw będzie musiał otrzymać stosowną zgodę wydawcy. Prawa te nie będą miały zastosowania do prywatnych i niekomercyjnych sposobów korzystania z publikacji prasowych przez użytkowników indywidualnych. Zasady te nie mają zastosowania również do czynności linkowania lub publikacji bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowej.
Zasada przejrzystości
Artykułem 19 Dyrektywa wprowadza tzw. zasadę przejrzystości. Zgodnie z jej treścią, państwa członkowskie będą musiały zapewnić, aby twórcy i wykonawcy otrzymywali regularnie, co najmniej raz w roku, aktualne, istotne i wyczerpujące informacje na temat eksploatacji swoich utworów i wykonań od stron, którym udzielili licencji lub na które przenieśli swoje prawa. Zakres udzielanych informacji ma dotyczyć w szczególności sposobów eksploatacji, wszystkich uzyskanych przychodów i należnego wynagrodzenia. Państwa członkowskie mogą wprowadzić przepisy przewidujące, że w należycie uzasadnionych przypadkach, w których obciążenie administracyjne stałoby się nieproporcjonalne w świetle przychodów uzyskanych z eksploatacji utworu lub wykonania, obowiązek ogranicza się do rodzajów i poziomu szczegółowości informacji, jakich można racjonalnie oczekiwać w takich przypadkach. Nadto państwa członkowskie mogą zdecydować, że przedmiotowy obowiązek nie ma zastosowania, jeżeli wkład twórcy lub wykonawcy nie jest znaczący w stosunku do całego utworu lub wykonania, chyba że twórca lub wykonawca wykaże, że potrzebuje informacji w związku z żądaniem uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, jeżeli pierwotnie uzyskane okaże się niewspółmiernie niskie. Umowy dotyczące licencji lub przeniesienia praw twórców i wykonawców podlegają obowiązkowi przejrzystości określonemu w art. 19 od dnia 7 czerwca 2022 r.
Odpowiedzialność operatorów platform
Najwięcej kontrowersji wzbudza artykuł 17 Dyrektywy, dotyczący odpowiedzialności platform internetowych udostępniających treści za naruszanie cudzych praw autorskich. Przewiduje on obowiązek uzyskania przez dostawców usług zgody na udostępnianie w ich platformach treści objętych prawami autorskimi.
Od zasady tej przewidziano jednakże również wyjątek- operator nie będzie ponosić odpowiedzialności za udostępniane bez zezwolenia twórcy treści, pod warunkiem, że:
- dołożył wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenia, oraz
- dołożył wszelkich starań – zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje; oraz w każdym przypadku
- działał niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których dotyczy zastrzeżenie, lub usunięcia ich ze swoich stron internetowych, a także dołożyli wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczaniu.
Obowiązki nałożone na dostawców usług powyższym artykułem doprowadziły do powstania obaw co do nadmiernego nadzorowania przez nich udostępnianych treści. W związku z obawami na tym tle, Polska wniosła o stwierdzenie nieważności art. 17 ust. 4 lit. b) oraz c)- w części obejmującej sformułowanie: „a także dołożyli wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczaniu.
W uzasadnieniu przedmiotowej skargi wskazano, iż przepis ten narusza prawa do wolności wypowiedzi i informacji, gwarantowane przez art. 11 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
Rzeczpospolita Polska twierdzi w szczególności, że nałożenie na dostawców usług udostępniania treści online obowiązku dołożenia wszelkich starań, aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje oraz nałożenie na dostawców usług udostępniania treści online obowiązku dołożenia wszelkich starań, aby zapobiec przyszłemu zamieszczaniu utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, co do których podmioty uprawnione złożyły odpowiednio uzasadnione zastrzeżenia, skutkuje koniecznością uprzedniego automatycznego weryfikowania przez dostawców treści udostępnianej online przez użytkowników, a tym samym koniecznością wprowadzenia mechanizmów kontroli prewencyjnej. Mechanizm taki podważa istotę prawa do wolności wypowiedzi i informacji oraz nie spełnia wymogu proporcjonalności i niezbędności ograniczenia tego prawa.
Sprawa ta rozpoznawana jest przez Trybunał pod sygn. C-401/19. W wydanej w jej toku opinii rzecznik generalny stanął na stanowisku, iż art. 17 dyrektywy 2019/790 jest zgodny z wolnością wypowiedzi i informacji. Rzecznik generalny wskazał, że zaskarżone przepisy rzeczywiście skutkują „ingerencją” w wolność wypowiedzi użytkowników usług udostępniania treści online. Niemniej jednak, ingerencja ta spełnia jego zdaniem przesłanki przewidziane w art. 52 ust. 1 karty, a co za tym idzie jest zgodna z tym instrumentem.
Oczywiście ostateczna ocena zgodności art. 17 Dyrektywy będzie należała dopiero do Trybunału. Oczekiwanie na jego wyrok stano najpewniej jedną z przyczyn opóźnienia implementacji Dyrektywy. Tymczasem sądom pozostaje możliwość dokonywania prounijnej wykładni obecnie obowiązujących przepisów.
Niezależnie od losów powyższego przepisu, należy zadbać o możliwie szybkie wdrożenie choćby części z pozostałych przewidzianych w Dyrektywie rozwiązań. Wiązać się to będzie z szeregiem zmian legislacyjnych i nowelizacją ustawy o prawie autorskim. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że część z użytych w Dyrektywie sformułowań ma szeroki charakter, przez co należy zwrócić szczególną uwagę na konieczność ich doprecyzowania, celem uniknięcia wątpliwości związanych z jej praktycznym stosowaniem.
