Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło w ostatnim czasie projekt zmian w Kodeksie Karnym Skarbowym. Aktualnie do końca zbliża się etap uzgodnień międzyresortowych, konsultacji i opiniowania. Projekt jest dostępny do wglądu tutaj.
Uzasadnienie projektowanych zmian
Z uzasadnienia projektu wynika, że jego twórcy chcą przeciwdziałać szarej strefie, która przyczynia się do zmniejszenia dochodów budżetowych Skarbu Państwa. Ponadto celem ustawodawcy jest dostosowanie założeń Kodeksu do aktualnych realiów gospodarczych i usprawnienie prowadzenia toku postępowania karnoskarbowego.
W praktyce nowelizacja skupia się przede wszystkim na zaostrzeniu (z małymi wyjątkami) polityki karnej wobec sprawców przestępstw karnoskarbowych i poszerzeniu kryminalizacji pewnych zachowań występujących w obrocie gospodarczych. Stąd wprowadzenie kilku nowych czynów zabronionych do Kodeksu. Przewidują one karalność m.in.:
- udostępniania środków, nieruchomości lub pomieszczeń do urządzania lub prowadzenia gier hazardowych – które to rozwiązanie budzić musi duże wątpliwości, jeżeli bowiem ktoś bez zgody właściciela lokalu urządza w nim gry hazardowe, to oznaczać to może kłopoty dla jego właściciela, który będzie musiał udowodnić, że nie był świadomy, iż należąca do niego nieruchomość służyła do tych celów, czego wykazanie może okazać się w praktyce dość trudne;
- niedopełnienia obowiązku przechowywania ksiąg podatkowych i dokumentów związanych z ich prowadzeniem do czasu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego;
- przygotowania do paserstwa wyrobów akcyzowych będących przedmiotem popełnienia czynu zabronionego;
- posiadania, przechowywania, przewożenia, przesyłania lub przenoszenia podrobionych lub przerobionych znaków akcyzy;
- utrudniania czynności służbowych osobom uprawnionym do kontroli urządzeń i prowadzenia gier hazardowych.
Zmiana podejścia – więcej represji
Wydaje się jednak, że dla podatników większe znaczenie mogą mieć rozwiązania zaostrzające politykę karną państwa wobec sprawców przestępstw skarbowych, modyfikujące dotychczasowe zasady odpowiedzialności karnoskarbowej. Do najważniejszych należą:
- rezygnacja z powiązania długości okresu przedawnienia przestępstwa skarbowego z okresem przedawnienia zobowiązania publicznoprawnego; do tej pory przestępstwo skarbowe przedawniało się także wtedy, gdy przedawniała się należność publicznoprawna (jeżeli przestępstwo polegało na jej uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie) – rezygnacja z tej zasady powoduje w praktyce wydłużenie ścigania przestępstw skarbowych, których popełnienie według projektu może być w pewnych sytuacjach karalne nawet wtedy, gdy przedawniło się już związane z nimi zobowiązanie podatkowe; wydłużono też długość terminu, o jaki przedłuża się okres przedawnienia przy mniej poważnych przestępstwach, jeżeli wszczęto postepowanie przeciwko ich sprawcy; wydłużono ponadto termin przedawnienia wykroczeń skarbowych – z roku od dwóch lat;
- ograniczenie instytucji czynnego żalu: według projektu każda czynność służbowa dotycząca danego zobowiązania publicznoprawnego dokonana przez jakikolwiek organ uniemożliwia już złożenie czynnego żalu – do tej pory tego typu czynności (głównie kontrole) musiały być dokonane przez organy ścigania i doprowadzić do uzyskania dowodów wskazujących na popełnienie czynu zabronionego ściganego przez prawo karne skarbowe – według założeń projektu, nawet kontrole, które nie wykryły żadnych nieprawidłowości będą eliminować możliwość powołania się na czynny żal, o ile dotyczyły zobowiązania publicznoprawnego, z którym popełnienie tego czynu było związane;
- rezygnacja z warunku wymagalności zobowiązania podatkowego, które będzie płacił podatnik korzystający np. z czynnego żalu lub dobrowolnego poddania się odpowiedzialności; do tej pory podatnik musiał zapłacić ten podatek dopiero wtedy, jeżeli stawał się on wymagalny, co oznaczało, że jeżeli zaskarżył on określającą jego wymiar decyzję, wtedy nie było jeszcze wymagalnej należności podatkowej i nie był on w obowiązku jej zapłacić, jeżeli korzystał z czynnego żalu lub dobrowolnego poddania się odpowiedzialności – podobna sytuacja dotyczyła rozłożenia na raty spłaty zobowiązania podatkowego; obecnie odejście od tego rozwiązania może potencjalnie oznaczać nawet konieczność zapłaty umorzonego lub przedawnionego podatku i zmusić sąd karny do określania wysokości podatku, gdy nie było jeszcze wydanej odpowiedniej decyzji organów podatkowych;
- zwiększenie minimalnej wysokości grzywny, która musi być uregulowana przy dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności karnej;
- wprowadzenie zasady, że o wystąpieniu recydywy przy popełnianiu przestępstw skarbowych mogło będzie przesądzać także dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnoskarbowej – co może budzić jednak uzasadnione wątpliwości praktyczne i aksjologiczne, skoro wyrok orzekający o dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności karnoskarbowej nie podlega wpisowi do KRK;
- zwiększenie minimalnej liczy stawek dziennych grzywny z 10 do 20 – oznacza to zwiększenie minimalnej wysokości grzywny orzeczonej za przestępstwo skarbowe z 750 do 1500 zł (przy jej orzekaniu według wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w roku 2019);
- zwiększenie katalogu przedmiotów, co do których ich przepadek będzie obligatoryjnie polegał na zniszczeniu;
- zwiększenie możliwej do orzeczenia sankcji przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary;
- obniżenie progu, przy którym mówimy o wystąpieniu wielkiej i dużej wartości (co ogranicza np. zakres zastosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności), przy jednoczesnym zmniejszeniu katalogu sytuacji, kiedy będziemy mieli do czynienia z uszczupleniem podatku na kwotę małej wartości, co oznacza, że rzadziej będzie dochodziło do kwalifikowania przestępstw zabronionych jako typów uprzywilejowanych, karanych łagodniej;
- traktowanie uporczywego niewpłacania w terminie podatków nie jako wykroczenia, ale jako przestępstwa, jeżeli kwota podatku niewpłaconego w terminie przekracza pięćdziesięciokrotność minimalnego wynagrodzenia (co oznacza, że podatnik obok konieczności zapłaty odsetek będzie dodatkowo mógł zostać jeszcze pociągnięty do odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe, karane grzywną do 720 stawek dziennych).
Jeszcze więcej restrykcji i zapowiedź kolejnych zmian
Na marginesie warto zwrócić uwagę, że opiniując ten projekt, Ministerstwo Finansów zaproponowało ponadto np. wprowadzenie do Kodeksu możliwości nałożenia na podmiot odpowiedzialny posiłkowo obowiązku uiszczenia należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym, penalizację utrudniania przez podatnika prowadzenia każdego postępowania podatkowego, czy też podjęcie działań zmierzających do ograniczenia zakresu zastosowania korzystnego dla podatników art. 16a k.k.s. dotyczącego uniknięcia odpowiedzialności karnoskarbowej w przypadku złożenia w odpowiednim terminie korekty deklaracji podatkowej. Niewykluczone zatem, że kolejne wersje projektu będą zawierały dalsze rozwiązania wprowadzające surowsze restrykcje dla osób naruszających przepisy prawa podatkowego.
Ocena proponowanych zmian w kks
Generalnie proponowane rozwiązania co do swoich głównych założeń wydają się współgrać z aktualną polityką rządu, zmierzającą do uszczelnienia systemu podatkowego, np. poprzez ograniczenie możliwości optymalizacji podatkowej. Po zmianach w prawie podatkowym, następnym krokiem wydaje się dokonanie zmian także w prawie karnym skarbowym, skoro obie te dziedziny prawa są ze sobą ściśle powiązane. Jeżeli bowiem państwo polskie walczy z unikaniem opodatkowania na gruncie prawa podatkowego, pozornie logiczne jest wprowadzenie kolejnych służących temu celowi narzędzi także do prawa karnego skarbowego. Pytanie jednak, czy na pewno każdej zmianie przepisów prawa podatkowego musi towarzyszyć zaostrzanie polityki karania na gruncie prawa karnego skarbowego. Można też mieć wątpliwości, czy zasadne jest np. penalizowanie uszczuplania należności publicznoprawnej, gdy należność ta od dawna wygasła z powodu przedawnienia i podatnik nie ma nawet obowiązku przechowywania dotyczącej jej dokumentacji, co będzie dopuszczalne na gruncie nowej wersji ustawy. Niewątpliwie jednak postulowane rozwiązania oznaczać będą więcej pracy dla sądów, organów podatkowych i obrońców reprezentujących podatników w sprawach karnoskarbowych.
