Od marca 2020 r. zaczną obowiązywać przepisy dotyczące Prostej Spółki Akcyjnej (P.S.A.). Ich wprowadzenie stanowi oczekiwaną odpowiedź na postulaty formułowane od lat w zakresie rozluźnienia rygorów funkcjonowania spółek handlowych. Wskazuje się, że nowy rodzaj spółki kapitałowej ma służyć przede wszystkim start-upom zwłaszcza w dziedzinie nowych technologii, niemniej uniwersalny charakter P.S.A. może przyciągnąć także inne branże. Istotną nowością z perspektywy prawa handlowego będą przepisy dotyczące struktury organizacyjnej P.S.A. w tym także zasady jej reprezentacji. W umowie spółki, po raz pierwszy w polskiej rzeczywistości, będzie bowiem można wybrać monistyczny model zarządzania spółką w postaci powołania Rady Dyrektorów. W związku z tym pojawia się szereg istotnych pytań z zakresu odpowiedzialności członków tego organu, w tym przede wszystkim odpowiedzialności karnej.
Rada Dyrektorów – nowy model zarządzania spółką
Przepisy o P.S.A. w art. 30052 § 1 k.s.h. przewidują możliwość ustanowienia zarządu albo rady dyrektorów. W sytuacji ustanowienia zarządu opcjonalnie można powołać także radę nadzorczą. Natomiast rada dyrektorów łączy w sobie funkcje wykonawcze oraz nadzorcze, co właśnie przesądza o monistycznym charakterze takiego modelu zarządzania. Struktura rady dyrektorów, co zostanie dalej opisane, nie jest jednolita i może ulegać dalszym przekształceniom. Może to także wpływać na ewentualny zakres ich odpowiedzialności.
Dyrektorów do rady powołują akcjonariusze w drodze uchwały (umowa spółki może przewidywać inny tryb), podobnie rzecz się ma w zakresie odwoływania lub zawieszania dyrektorów w czynnościach. Rada dyrektorów, wbrew wykładni językowej, może składać się jednego albo większej liczby dyrektorów. Rada dyrektorów prowadzi sprawy spółki, reprezentuje spółkę oraz sprawuje nadzór nad prowadzeniem spraw spółki. W przypadku wieloosobowej rady dyrektorów wszyscy są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki. Szczegółowe kwestie dotyczące zasad reprezentacji mogą być określone w umowie spółki lub regulaminie rady dyrektorów.
Niejednolita struktura rady dyrektorów P.S.A.
W ramach rady dyrektorów możliwy jest podział na tzw. dyrektorów wykonawczych oraz dyrektorów niewykonawczych. Ci pierwsi będą odpowiadać za wszystkie lub przypisane im czynności prowadzenia przedsiębiorstwa, podczas gdy ci drudzy będą sprawowali stały nadzór nad prowadzeniem spraw spółki. W przypadku powołania większej liczby dyrektorów wykonawczych może zostać utworzony komitet wykonawczy. Analogicznie w stosunku do dyrektorów niewykonawczych, w przypadku większej ich liczby możliwe jest powołanie komitetu rady dyrektorów. W założeniu ma to usprawnić wymianę informacji między poszczególnymi dyrektorami i w konsekwencji zwiększyć efektywność czynności zarządczych lub nadzorczych.
Z perspektywy zasad odpowiedzialności karnej istotny jeszcze jest sposób składania oświadczeń w imieniu spółki w przypadku wieloosobowej rady dyrektorów. Mianowicie do składania oświadczeń w imieniu spółki wymaga się współdziałania dwóch dyrektorów, albo jednego dyrektora łącznie z prokurentem.
Odpowiedzialność karna dyrektorów P.S.A.
Powyższe nowe regulacje rodzą uzasadnione pytania w zakresie potencjalnej odpowiedzialności karnej dyrektorów wchodzących w skład rady. Przede wszystkim pojawiają się wątpliwości, czy zasady odpowiedzialności karnej dyrektorów będą tożsame do tych obowiązujących członków zarządu, czy też będą zgoła odmienne. Dodatkowo warto zastanowić się, czy rozróżnienie na dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych ma jedynie znaczenie strukturalne czy też niesie ze sobą dalsze konsekwencje, w tym konsekwencje prawno-karne.
Zgodnie z treścią art. 30054 k.s.h. członek organu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki. To dość ogólne sformułowanie pozwala jednak wskazać, że członkowie rady dyrektorów są bezpośrednimi gwarantami prawidłowego funkcjonowania spółki. To na nich więc spoczywa obowiązek należytej staranności działania i troski o jej interesy.
Należy jednak zwrócić uwagę na dwie sytuacje. Po pierwsze, jeżeli rada dyrektorów jest wieloosobowa, to wszyscy dyrektorzy obowiązani są i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki lub regulamin rady dyrektorów stanowią inaczej (art. 30075 § 1 k.s.h.). Po drugie, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych, umowa spółki, regulamin rady dyrektorów lub uchwały rady dyrektorów mogą delegować niektóre albo wszystkie czynności prowadzenia przedsiębiorstwa spółki na jednego albo niektórych dyrektorów (dyrektorów wykonawczych). Oznacza to, że rzeczywisty i ostateczny zakres obowiązków poszczególnych dyrektorów może się znacząco różnić i być kształtowany przez wewnętrzne regulacje. Niezależnie jednak od powyższego, dyrektorzy niewykonawczy sprawują stały nadzór nad prowadzeniem spraw spółki. Jest to niezwykle istotne z perspektywy potencjalnej odpowiedzialności karnej.
Działanie na szkodę spółki
Analizując możliwość pociągnięcia członków rady dyrektorów do odpowiedzialności karnej należy wskazać, że chodzi przede wszystkim o przestępstwa popełnione na szkodę reprezentowanej spółki (np. art. 296, art. 296a k.k.), albo w związku z jej działaniem (np. art. 300, art. 302 k.k.).
Oznacza to, że członkowie rady dyrektorów jak najbardziej należą do kręgu podmiotów, które mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności. Jednocześnie zakres tej odpowiedzialności będzie ostatecznie zależał od zakresu powierzonych i przypisanych kompetencji. Dlatego tak ważnym jest aby wymienione wcześniej dokumenty wewnętrzne dokładnie precyzowały te kwestie, tak aby można było w sposób precyzyjny określić który z dyrektorów odpowiada za poszczególne aspekty funkcjonowania przedsiębiorstwa. Będzie to odgrywało kluczowe znaczenie w sytuacji wszczęcia postępowania karnego, a zwłaszcza ryzyka zastosowania tymczasowego aresztowania. Trzeba bowiem pamiętać, że organy procesowe na początkowych etapach obejmują swoim zainteresowaniem szeroki krąg osób, aby stopniowo go zacieśniać.
Jednocześnie należy wskazać, że w przypadku rady dyrektorów bardzo mocno rozbudowane są obowiązki nadzorcze. Może to znacząco rozszerzać zakres odpowiedzialności karnej. Wszystko oczywiście zależy od przyjętej w spółce struktury organizacyjnej w tym np. wyodrębnienia dyrektorów niewykonawczych.
Podsumowanie
Widać zatem wyraźnie, że wprowadzenie nowego rodzaju spółki kapitałowej otworzyło nowe pola możliwości. Nie są one jednak wolne od ryzyk związanych z odpowiedzialnością karną. Ważne jest aby zakładając spółkę zaplanować odpowiednio strukturę organizacyjną. Najlepiej aby odpowiadała ona potrzebom gospodarczym, ale także żeby zabezpieczała w sposób należyty interesy poszczególnych reprezentantów. Jednocześnie osoby decydujące się na bycie funkcjonariuszem korporacyjnym powinny mieć pełną wiedzę nie tylko na temat swoich zadań i obowiązków. Równie istotna jest świadomość potencjalnej odpowiedzialności zarówno cywilnej jak i karnej.
