30.08.2024

Odpowiedzialność sygnalisty za dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego pomimo wiedzy o braku naruszenia prawa

enEnglish (angielski)

Ustawa o ochronie sygnalistów została ogłoszona w Dzienniku Ustaw 24 czerwca 2024 r., co oznacza, że zacznie obowiązywać od 25 września 2024 r. Polska jako ostatni kraj zakończyła proces adaptacji do prawa krajowego dyrektywy unijnej dotyczącej zgłaszania nieprawidłowości. System ochrony sygnalistów ma na celu nie tylko ochronę osób zgłaszających nieprawidłowości, ale także szybkie wykrywanie nieprawidłowości w organizacji, zmniejszenie ryzyk prawnych i powstania szkód finansowych oraz wizerunkowych. W tym celu należało wprowadzić również odpowiedzialność sygnalisty za świadome dokonanie fałszywego zgłoszenia.

Podstawowym obowiązkiem nakładanym przez ustawę o ochronie sygnalistów na podmioty prawne zatrudniające co najmniej 50 pracowników jest ustanowienie procedury dokonywania zgłoszeń. Wiąże się z tym obowiązek przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, zapewnienia odpowiedniej (systemowej) ochrony sygnalistów i innych osób, prowadzenia działań następczych oraz rejestru spraw. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową  na rzecz danego podmiotu wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty i osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umów cywilnoprawnych), jeżeli te osoby nie występują w roli „pracodawców” w związku z wykonywanymi czynnościami.

Przekroczenie progu zatrudnienia podmioty prawne powinny badać dwukrotnie w ciągu roku, tj. na dzień 1 stycznia i 1 lipca danego roku kalendarzowego. Przekroczenie progu 50 osób zatrudnionych w trakcie danego roku kalendarzowego oznacza obowiązek dostosowania się do ustawy o ochronie sygnalistów.

Próg zatrudnienia nie ma zastosowania do podmiotów, które wykonują działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska.

Ustawa o ochronie sygnalistów przewiduje odpowiedzialność karną za uniemożliwianie lub utrudnianie zgłoszenia, działania odwetowe, ujawnianie tożsamości sygnalisty i osób powiązanych, nieustanowienie lub nieprawidłowe ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych oraz zgłoszenie lub ujawnienie publiczne dokonane w złej wierze. Dopuszczającym się takich czynów grożą: grzywna, kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności (w zależności od czynu – do roku lub lat 3).

Pozytywnie ocenić należy zawarcie w ustawie ostatniego z wymienionych przestępstw – objęcie sankcjami oczywiście bezzasadnego zgłoszenia wewnętrznego. Może to  zapobiegać zgłoszeniu nieprawdziwych naruszeń, mających na celu wywołanie zamieszania wewnątrz organizacji czy też zaszkodzenie innej osobie zatrudnionej w podmiocie.

Ustawa wprost przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania i/lub zadośćuczynienia przez osobę, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę. Źródłem odpowiedzialności sygnalisty ma być naruszenie dóbr osobistych osoby poszkodowanej, przez co ewentualne jej dochodzenie odbywać się będzie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

KARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SYGNALISTY

W toczonych od lat dyskusjach na temat zasad ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości nieczęsto poruszano problematykę odpowiedzialności osób, które dokonują fałszywego zgłoszenia. Należy zatem z uznaniem przyjąć decyzję ustawodawcy o kryminalizacji fałszywego zgłoszenia.

Przestępstwo stypizowane w art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów może być popełnione przez sygnalistę dokonującego zgłoszenia zarówno wewnętrznego, zewnętrznego jak i dokonującego ujawnienia publicznego. Z perspektywy odpowiedzialności karnej, bez znaczenia pozostaje to, w jakim celu dokonywane jest fałszywego zgłoszenie lub ujawnienie publiczne. Zazwyczaj sygnalista kieruje się tym, że jego działania mają na celu podważenie autorytetu innej osoby (w szczególności osoby, której dotyczy fałszywe zgłoszenie), przedstawienie siebie w lepszym świetle a tym samym wzmocnienie swojej pozycji w organizacji, uzyskanie ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy czy osiągnięcie konkretnej korzyści majątkowej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ SYGNALISTY ZA ŚWIADOME DZIAŁANIE

Istotą analizowanego przestępstwa  jest obiektywna nieprawdziwość informacji o naruszeniu prawa. Oznacza to tyle, że osoba popełniająca przestępstwo musi wiedzieć o tym, że w chwili dokonywania zgłoszenia podawana przez niego informacja jest nieprawdziwa. Nieprawdziwa informacja może dotyczyć zdarzenia do którego w ogóle nie doszło albo informacji dotyczących zdarzenia, które zaistniało, ale nie stanowiło ono naruszenia ustawy o ochronie sygnalistów albo procedury wewnętrznej obowiązującej w danym podmiocie prawnym.

Przestępstwo z art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów można popełnić działając z zamiarem bezpośrednim. Nie popełnia wspomnianego przestępstwa, ten kto działa z zamiarem ewentualnym, a więc gdy bierze pod uwagę możliwość, że dokonywane przez niego zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest obiektywnie fałszywe, ale nie ma co do tego pewności.

Czasem popełnienia przestępstwa jest moment dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, w formie wybranej przez daną osobę (rozmowa telefoniczna, spotkanie, forma pisemna czy elektroniczna). Nie dochodzi do popełnienia przestępstwa w sytuacji, gdy w trakcie podejmowania przez podmiot prawny działań następczych sygnalista dowie się, że przekazane przez niego w treści zgłoszenia informacje są nieprawdziwe. Co do zasady od sygnalisty należy oczekiwać, że w związku z dowiedzeniem się przez niego o nieprawdziwości przekazanych informacji – powinien on poinformować o tym fakcie jednostkę organizacyjną lub osobę podejmującą działania następcze. Nie sposób zgodzić się z twierdzeniem, że zaniechanie przez sygnalistę poinformowania o którym mowa powyżej, będzie traktowane tak samo jak dokonanie fałszywego zgłoszenia. Oczywiście podmiot prawny może oczekiwać takiego zachowania od sygnalisty, ale na gruncie ustawy o ochronie sygnalistów nie jest ono penalizowane. W polskim prawie karnym nie wolno stosować wykładni rozszerzającej jeśli miałoby to prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej. Dlatego też należy dojść do wniosku, że takie zaniechanie nie może być zrównane z dokonaniem fałszywego zgłoszenia.

Z zakresu zastosowania art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów, wyłączony jest przypadek zgłoszenia naruszenia wewnętrznych przepisów i standardów etycznych obowiązujących w danej organizacji, o którym mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o ochronie sygnalistów. Jest to swoista niespójność i istotna wada rozwiązania w zakresie odpowiedzialności karnej za dokonanie fałszywego zgłoszenia.

KARA GROŻĄCA ZA POPEŁNIENIE PRZESTĘPSTWA

Przestępstwo  zgłoszenia lub ujawnienia publicznego naruszenia, o którym zgłaszający wie, że do niego nie doszło jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Zatem jeżeli chodzi o możliwość orzeczenia kary grzywny albo kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, czy orzeczenie kary ograniczenia wolności wraz z karą pozbawienia wolności w przypadku popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów – zastosowanie znajdą przepisy zawarte w części ogólnej Kodeksu karnego, a konkretniej art. 37b oraz art. 37a § 1 k.k.

Oznacza to, że w określonych przypadkach sąd może wymierzyć jednocześnie karę pozbawienia wolności i karę ograniczenia wolności. Z kolei gdyby orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekraczała roku, sąd może zamiast niej orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 4 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 150 stawek dziennych.

Również w przypadku opisywanego czynu zabronionego zastosowanie znajdzie art. 69 k.k. Sąd będzie mógł warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności jeżeli sygnaliście zostanie wymierzona kara pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym roku oraz jeżeli sygnalista w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności, a także jeżeli takie warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności będzie wystarczające dla osiągnięcia celów kary.

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI PRZESTĘPSTWA I JEGO ŚCIGANIE

Zgodnie z art. 101 § 1 pkt 5 k.k. karalność przestępstwa z art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów ustaje, gdy od czasu jego popełnienia upłynie 5 lat. Z kolei zgodnie z art. 102 § 1 k.k. jeżeli w wspomnianym pięcioletnim okresie zostanie wszczęte postępowanie karne (niekonieczne przeciwko określonej osobie), karalność przestępstwa ustaje z upływem 15 lat od czasu jego popełnienia.

Analizowane przestępstwo jest ścigane z oskarżenia publicznego, bez potrzeby uzyskiwania wniosku pokrzywdzonego o ściganie. Postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia co do zasady jest prowadzone przez Policję pod nadzorem prokuratora.

CYWILNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SYGNALISTY

Zgłaszający lub ujawniający publicznie informacje o naruszeniu prawa, który działa w złej wierze, nie korzysta z ochrony wynikającej z przepisów ustawy o ochronie sygnalistów. Oznacza to, że podjęte wobec niego działania mające negatywny wpływ na jego sytuację prawną lub faktyczną nie są działaniami odwetowymi. Świadome dokonanie fałszywego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego naraża zgłaszającego nie tylko na odpowiedzialność karną, ale również na odpowiedzialność dyscyplinarną i cywilną.

Dokonane w złej wierze zgłoszenie lub ujawnienie publiczne często jest równoznaczne z naruszeniem interesów i dóbr osobistych innych osób (podmiotu prawnego, rzekomego sprawcy naruszenia). Przepis art. 15 ustawy o ochronie sygnalistów stanowi, że sprawca fałszywego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego ponosi odpowiedzialność cywilną za wynikłą stąd szkodę lub krzywdę na zasadach ogólnych.

Osoba poszkodowana takimi działaniami chcąc dochodzić odszkodowania lub zadośćuczynienia będzie musiała wykazać:

  1. zdarzenie powodujące szkodę lub krzywdę w przypadku dochodzenia zadośćuczynienia;
  2. wysokość powstałej szkody (lub krzywdy);
  3. związek przyczynowy pomiędzy działaniami sygnalisty a wystąpieniem przedmiotowej szkody, który polega na wykazaniu, że konkretne zachowanie sygnalisty spowodowało szkodę (lub krzywdę) określonej wartości.

Ustawodawca nie uregulował minimalnej wysokości odszkodowania – jej wysokość będzie więc zależeć od konkretnego stanu faktycznego i rozmiaru szkody wyrządzonej zgłoszeniem nieprawdziwych informacji.

Warto również zwrócić uwagę, że ustawodawca użył wyrazu „świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego” – przewidywać można, że ewentualne dochodzenie roszczeń przez osobę poszkodowaną na skutek działań sygnalisty będzie wymagało wykazania owej świadomości, co w praktyce może okazać się trudnym zadaniem.

PODSUMOWANIE

Dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego w sytuacji, gdy zgłaszający/ujawniający wie, że do naruszenia prawa nie doszło, oznacza, że osoba taka nie korzysta z ochrony przewidzianej dla „sygnalisty”. Niezależnie zatem od odpowiedzialności karnej i cywilnej za dokonanie fałszywego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego na gruncie ustawy o ochronie sygnalistów, osoba taka może podlegać odpowiedzialności prawnej (w tym m. in. karnej) przewidzianej chociażby za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nielegalne pozyskanie informacji, zniesławienie itp.

Podmioty zobowiązane do wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych w swojej organizacji, powinny od początku wejścia w życie procedury instruować osoby wykonujące pracę zarobkową o doniosłości zgłoszeń w miejscu pracy. Dokonujący zgłoszenia  w ramach obowiązującej procedury zg muszą mieć świadomość, że karane (i rodzące odpowiedzialność karną, cywilną i dyscyplinarną) jest nie tylko nieprawidłowe zachowanie pracodawcy lub osób działających w jego imieniu w zakresie whistleblowingu. Sankcje przewidziane są również dla osób, które dokonują zgłoszeń w złej wierze, mając świadomość, że przekazywane w nich informacje nie są prawdziwe.

 

For English summary click here.

enEnglish (angielski)

Zobacz także:
28.09.2024

Odpowiedzialność karna za zanieczyszczenie środowiska

29.04.2024

Konfiskata rozszerzona – jak się przed nią zabezpieczyć?

29.03.2024

Ochrona środowiska poprzez prawo karne wzmacniana przez Unię Europejską

28.07.2023

Powodowanie zniszczeń w przyrodzie – granice odpowiedzialności karnej

28.04.2023

Gospodarowanie odpadami a sankcje administracyjne i odpowiedzialność karna

31.03.2023

Odpowiedzialność karna menedżera za rozporządzanie mieniem w okresie zagrożenia niewypłacalnością

28.02.2023

Kradzież spółki

29.11.2022

Oszustwo sądowe w sprawach gospodarczych