Sprawy związane z przestępstwami skarbowymi w ostatnich latach zyskują na znaczeniu. Wynika to między innymi z działań podjętych celem uszczelnienia systemu podatkowego. W przypadku przestępstw karnoskarbowych temat ten nabiera szczególnego znaczenia, zwłaszcza w kontekście licznych nowelizacji przepisów, które zaostrzyły sankcje za naruszenia prawa podatkowego i skarbowego. Zarówno przestępstwa powszechne, jak i karnoskarbowe ulegają przedawnieniu. Przedawnienie to czas po jakim ustaje karalność określonych przestępstw i przestępstw skarbowych i zależy on od zagrożenia karą. Nie można też zapominać, że w razie wszczęcia postępowania albo postawienia zarzutów termin przedawnienia ulega przedłużeniu. Właśnie dlatego, co do zasady, przedawnienie przestępstwa skarbowego jest szybsze niż przestępstwa powszechnego.
Podstawowe terminy przedawnienia
Kodeks karny i Kodeks karny skarbowy różnią się podejściem do przedawnienia. Wynika to z odmiennych maksymalnych sankcji przewidzianych w obu ustawach.
W przypadku przestępstw powszechnych przedawnienie zależy od kwalifikacji czynu i wymiaru kary:
Ponadto karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
Kodeks karny skarbowy przewiduje jedynie dwa terminy przedawnień. Przy czym jeżeli przestępstwo polega na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie podatku lub innej należności publicznoprawnej, wówczas karalność przestępstwa przedawnia się wraz z przedawnieniem tej należności. Bieg przedawnienia przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności. Taka regulacja jest zawarta jedynie w Kodeksie karnym skarbowym. Innymi słowy jeżeli osoba dopuściła się uszczuplenia w podatku od towarów i usług w styczniu 2020 r., wówczas rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia będzie przypadać na 31 grudnia 2020 r. W konsekwencji związane z tym czynem przestępstwa przedawnią się w dniu 1 stycznia 2025 roku (w przypadku 5-letniego terminu przedawnienia) lub 1 stycznia 2030 roku (w przypadku 10-letniego terminu przedawnienia). Istotną kwestią jest również instrumentalne wszczęcie postępowania karnego w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Opisywaliśmy to już szerzej w innym artykule.
Termin przedawnienia, zarówno przestępstw, jak i przestępstw skarbowych zazwyczaj rozpoczyna się od momentu ich popełnienia.
Przedłużenie terminu przedawnienia
Oba kodeksy przewidują możliwość przedłużenia okresu terminu, ale w różny sposób.
Kodeks karny:
- 10 lat od dnia wszczęcia postępowania – w przypadku przestępstw wskazanych w Tabeli 1;
- 5 lat od dnia wszczęcia postępowania – w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego.
Kodeks karny skarbowy:
- 10 lat od dnia zakończenia terminu podstawowego (łącznie zatem 20 lat) – jeżeli czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;
- 5 lat od dnia zakończenia terminu podstawowego (łącznie zatem 10 lat) – jeżeli czyn stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat.
Z pozoru podobne przesłanki przedłużenia terminu przedawnienia znacznie się od siebie różnią. Kodeks karny stanowi o „wszczęciu postępowania”. Oznacza to, że przedłużenie biegu terminu przedawnienia następuje już w momencie wydania postanowienia o wszczęciu postępowania. Nawet zatem wtedy, gdy nie ma jeszcze podejrzanego w sprawie, termin przedawnienia się przedłuża.
Instytucja przedawnienia kształtuje się inaczej w Kodeksie karnym skarbowym. Aby doszło do przedłużenia terminu przedawnienia w postępowaniu karnoskarbowym musi dojść do ogłoszenia zarzutów podejrzanemu (albo wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli nie można mu ich ogłosić). Sama data wszczęcia postępowania nie ma tutaj żadnego znaczenia. Pozwala to zapewnić podejrzanemu większe gwarancje procesowe, albowiem samo wszczęcie postępowania karnoskarbowego nie wydłuża terminu przedawnienia.
Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na rozwiązania proponowane przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, działającą przy Ministrze Sprawiedliwości. Przewidują one powrót do rozwiązania sprzed 15 stycznia 2016 r. w Kodeksie karnym. W razie wejścia w życie zmian (o których już pisałem) przedłużenie terminu przedawnienia przestępstwa z Kodeksu karnego nastąpi w momencie ogłoszenia zarzutów podejrzanemu.
Zmiany w prawie i ich znaczenie
W kontekście terminu przedawnienia nie można pozostać obojętnym na zmiany w prawie, zwłaszcza w Kodeksie karnym skarbowym. Kodeks ten był wielokrotnie nowelizowany. Ideą zmian była surowsza karalność przestępstw karnoskarbowych. Przez to niektóre przestępstwa, które wcześniej były zagrożone karą grzywny, obecnie są zagrożone karą pozbawienia wolności.
Przykładowo obecnie za przestępstwo polegające na posługiwaniu się nierzetelną fakturą lub rachunkiem grozi kara grzywny do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności od roku do 5 lat albo obie te kary łącznie. Jeżeli jednak przestępstwo zostało popełnione przed 1 stycznia 2017 r., wówczas należy stosować ustawę względniejszą dla sprawcy. Wynika to z tego, że omawiane przestępstwo było zagrożone „jedynie” karą grzywny do 240 stawek dziennych. W związku z tym zastosowanie znajdzie krótszy, 5-letni, termin przedawnienia karalności oraz przedłużenia terminu karalności w razie wszczęcia postępowania przeciwko sprawcy.
W konsekwencji jeżeli organy ścigania nie postawią osobie podejrzanej zarzutów w terminie 5 lat od dnia popełnienia czynu zabronionego, wówczas następuje przedawnienie karalności. Innymi słowy, aby zweryfikować czy nie doszło do przedawnienia karalności przestępstw skarbowych, nie wystarczy odnieść się do aktualnej sankcji przewidzianej w tych przepisach. Trzeba też sprawdzić, czy w momencie popełnienia przestępstwa, dany przepis nie przewidywał innej sankcji niż obecnie. Jeżeli tak, to może się okazać, że przedawnienie karalności tego przestępstwa już nastąpiło, choć dzisiejsze brzmienie tego przepisu na to mogłoby nie wskazywać.
Przedawnienie karalności przy braku przedawnienia zobowiązania podatkowego
Jak wspomniano wcześniej, co do zasady, karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej ustaje też wtedy, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności. Jest to przepis gwarancyjny, działający na korzyść sprawcy przestępstwa.
Rozpatrując przedawnienie karalności opisanego wyżej czynu nie można ignorować uregulowań zawartych w Ordynacji podatkowej. Możliwa jest sytuacja, która mogłaby się wydawać irracjonalna. Chodzi o scenariusz w którym karalność przestępstwa przedawniła się, ale jednocześnie nie doszło do przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Przykład:
- 1 listopada 2016 r. – doszło do posłużenia się przez przedsiębiorcę nierzetelną fakturą;
- 31 grudnia 2016 r. – rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia. Czyn ten – na mocy ustawy obowiązującej w momencie jego popełnienia – jest zagrożony karą grzywny do 240 stawek dziennych;
- 1 stycznia 2022 r. – dzień, w którym następuje przedawnienie karalności (5-letni termin);
- 1 grudnia 2021 r. – wszczęcie postępowania karnoskarbowego w przedmiocie popełnienia przestępstwa z art. 62 § 2 k.k.s.;
- 10 grudnia 2021 r. – doręczenie podatnikowi zawiadomienia o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego przez organ podatkowy w trybie art. 70c Ordynacji podatkowej;
- 2 stycznia 2022 r. – ogłoszenie podejrzanemu zarzutów z art. 62 § 2 k.k.s. i przesłuchanie go.
W opisywanym przykładzie dochodzi do przedawnienia karalności przestępstwa z art. 62 § 2 k.k.s. Organy ścigania przedstawiły zarzuty podejrzanemu w dniu 2 stycznia 2022 r., a więc po upływie 5-letniego terminu przedawnienia karalności. Oznacza to, że nie znajdzie zastosowania instytucja przedłużenia terminu przedawnienia.
Jednocześnie nie dochodzi do przedawnienia zobowiązania podatkowego, ponieważ organy podatkowe skutecznie zawiadomiły podatnika o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
W konsekwencji – osoba nie poniesie odpowiedzialności karnej, ale może ponieść odpowiedzialność podatkową.
Podsumowanie
Instytucja przedawnienia jest kluczowa zarówno dla ochrony praw człowieka, jak i dla sprawności działania organów ścigania. Skrócone terminy przedawnienia w prawie karnoskarbowym z jednej strony motywują organy do szybkiego działania. Z drugiej zaś zapewniają ochronę osób, którym zarzuty postawiono zbyt późno. Krótszy termin przedawnienia w Kodeksie karnym skarbowym ogranicza również możliwość przedłużania postępowania przygotowawczego. W razie przestępstw zagrożonych w momencie ich popełnienia karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 termin przedawnienia wynosi jedynie 5 lat. To właśnie w tym okresie podejrzanemu muszą zostać ogłoszone zarzuty albo wydane postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Jednocześnie nie można wykluczyć praktyki organów polegającej na przedstawieniu zarzutów wyłącznie w celu przedłużenia terminu przedawnienia. Takie działanie może mieć charakter instrumentalny, zwłaszcza gdy jest dokonywane jedynie w celu przedłużenia terminu przedawnienia. Z tego powodu zawsze warto skonsultować swoją sprawę z profesjonalistą.
Warto pamiętać, że odpowiednie stosowanie przepisów przedawnienia może decydować o wyniku postępowania. Dodatkowo każda zmiana w prawie powinna być analizowana pod kątem wpływu na sytuację sprawcy.
For English summary click here.
