30.01.2025

Syndyk masy upadłościowej a działanie w imieniu pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym

enEnglish (angielski)

Powszechnie wiadomym jest fakt uczestnictwa syndyka masy upadłościowej w postępowaniach dotyczących masy upadłości lub przedmiotu wchodzącego w jej skład. Nie jest jasnym jednak, czy syndyk może działać w imieniu pokrzywdzonego upadłego w sprawach karnych gospodarczych i prowadzi to niekiedy do problemów praktycznych. Przepisy bowiem nie wskazują jednoznacznie na moment, w którym syndyk uzyskuje legitymację czynną w postępowaniu karnym i nie przewidują wprost możliwości jego działania w postępowaniu przygotowawczym.

Syndyk – pojęcie i rola

Syndykiem masy upadłościowej może zostać jedynie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i licencję doradcy restrukturyzacyjnego wydawaną na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji doradcy restrukturyzacyjnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 242), albo spółka handlowa, której wspólnicy ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu reprezentujący spółkę posiadają taką licencję.

Zadaniem Syndyka jest:

  • zarządzanie majątkiem upadłego;
  • zabezpieczenie majątku upadłego;
  • likwidacja (spieniężenie) majątku upadłego w celu zaspokojenia wierzycieli.

Po ogłoszeniu upadłości, syndyk wstępuje do toczących się spraw (zarówno po stronie czynnej jak i biernej), które bezpośrednio dotyczą masy upadłościowej lub przedmiotu wchodzącego w jej skład.

Pojęcie Pokrzywdzonego

Zgodnie z art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Obowiązek naprawienia szkody w postępowaniu karnym

Zgodnie z art. 46 § 1 Kodeksu karnego w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

Czy syndyk może działać w postępowaniu karnym?

W myśl art. 144 ust. 2 Ustawy prawo upadłościowe, postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne, syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym, jeżeli dotyczą masy upadłości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 kwietnia 2018 r. (II AKa 47/18), użyte w ww. przepisie wyrażenie, iż postępowania dotyczące masy mogą być wszczęte i dalej prowadzone „jedynie” przez syndyka lub przeciwko niemu, oznacza, że upadły, będąc stroną w znaczeniu materialnym, pozbawiony jest legitymacji formalnej do występowania w tych postępowaniach. Chodzi przy tym o postępowania dotyczące praw i obowiązków odnoszących się do mienia wchodzącego w skład masy upadłości, nie wyłączając praw i obowiązków wynikających z zarządu tym mieniem.

Dla upadłego oznacza to, iż wciąż jest on podmiotem określonych praw i obowiązków, a orzeczenie obowiązku naprawienia szkody będzie następować na jego rzecz. Natomiast nie będzie mógł on działać we własnym imieniu w takim postępowaniu, które będzie dotyczyło jego kwestii majątkowych. Ponieważ dotyczy ono masy upadłości, uprawnienia pokrzywdzonego będzie wykonywał w nim syndyk.

Czy postępowanie karne dotyczy masy upadłości? Tak, jeśli można w nim orzec obowiązek naprawienia szkody na podstawie wskazanych wyżej przepisów kodeksu karnego. Problem polega na tym, że czasami taki wniosek nie został jeszcze złożony przez pokrzywdzonego. Wydaje się zatem, że wstępując do postępowania karnego w imieniu pokrzywdzonego, syndyk jest zobowiązany do złożenia wniosku o naprawienie szkody. W ten sposób pokazuje, że postępowanie dotyczy potencjalnie masy upadłości i on może w nim działać. Inaczej wydaje się, że nie będzie podstaw do występowania przez niego w tym postępowaniu. Niestety jednak ta kwestia nie jest wprost uregulowana w przepisach. Ustawodawca w ogóle nie pomyślał bowiem o tym, aby w art. 144 p.u. wspomnieć o postępowaniu karnym.

Czy syndyk może działać w postępowaniu przygotowawczym?

Dodatkowy problem polega na tym, że postępowanie karne dzieli się na dwa etapy: przygotowawczy i sądowy. Tymczasem postępowanie przygotowawcze prowadzone przez prokuratora nie jest żadnym z postępowań wymienionych w art. 144 p.u. w których może działać syndyk. Postępowanie to nie jest bowiem ani postępowaniem sądowym, ani sądowoadministracyjnym, ani administracyjnym. Potencjalnie zatem wydaje się, że syndyk nie może w nim działać w imieniu pokrzywdzonego. I to nawet wtedy, gdyby postępowanie to dotyczyło masy upadłości.

Z drugiej strony, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 lutego 2006 r. (III CZP 2/06) wskazał, iż postępowanie dotyczy masy upadłości lub przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości, jeżeli jego wynik mógłby mieć wpływ na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej przez wierzycieli upadłego. Zalicza się tu zarówno postępowania, w których upadłemu przypada rola powoda, jak i postępowania w których upadłemu przypada rola pozwanego, bez różnicy, czy chodzi w nich o pozycje czynne lub bierne masy upadłości, jak też bez różnicy, czy sprawa jest sprawą o świadczenie, ukształtowanie lub ustalenie, jeżeli tylko wynik postępowania mógłby mieć wpływ na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej przez wierzycieli upadłego.

Oznacza to, iż do obowiązków syndyka należy działanie w jakichkolwiek sprawach, które mogą potencjalnie wpłynąć na stan masy upadłościowej. Idąc tym tropem można dojść do wniosku, iż również ma on działać w postępowaniu przygotowawczym, które jednak nie wchodzi w zakres postępowań przytoczonych w art. 144 p.u. A zatem syndyk powinien mieć możliwość wniesienia np. wniosku o naprawienie szkody w imieniu pokrzywdzonego już w postępowaniu przygotowawczym.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 25 października 2017 r. (II K 144/15) za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. W przedmiotowej sprawie Sąd zwrócił uwagę iż spółkę, już w postępowaniu przygotowawczym, z racji materialnego charakteru szkody i dochodzonych roszczeń istotnych z punktu widzenia masy upadłości, winien reprezentować spółkę tylko i wyłącznie syndyk masy upadłości. Wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia, a więc postawienie się w roli pokrzywdzonego przez nieistniejącą spółkę, może być bezpośrednią przesłanką do umorzenia postępowania.

Z orzecznictwa wydawałoby się zatem wynikać, że syndyk może działać także w postępowaniu przygotowawczym. Jest to jednak pogląd nieoparty wprost w przepisach prawa.

Konsekwencje niejasności przepisów

Udział syndyka w postępowaniu karnym pozostaje kwestią nieokreśloną, kreującą problemy dla uczestników tego typu procesów. Pozostaje on więc na nieuregulowanym gruncie pomiędzy działaniem w imieniu pokrzywdzonego a brakiem możliwości działania w postępowaniu karnym. Powoduje to oczywiście wątpliwości dotyczące tego, kto – sam pokrzywdzony czy syndyk działając w jego imieniu – może np.:

  • może przeglądać w imieniu pokrzywdzonego akta sprawy,
  • kto może złożyć oświadczenie o działaniu jako oskarżyciel posiłkowy (aby być stroną postępowania przed sądem),
  • kto może wnosić apelację od wyroku.

Paradoksalną jest również sytuacja, w której konieczne jest złożenie zażalenia na umorzenie postępowania karnego przez prokuraturę. Z przepisów nie wynika kto – czy syndyk, czy pokrzywdzona spółka – posiada legitymację do wniesienia zażalenia. Co warto zauważyć, jest ono rozpoznawane przez sąd, a więc w myśl art. 144 p.u. uprawnionym do reprezentacji spółki będzie wówczas syndyk. Zostało jednak ono wydane w postępowaniu przygotowawczym, więc teoretycznie syndyk nie powinien wnosić na nie zażalenia. Przepisy nie przyznają mu bowiem wprost kompetencji do działania w tym postępowaniu.

Podsumowanie

Pomimo tego, iż formalnie syndyk nie jest właścicielem czy też posiadaczem dóbr prawnych, które zostały bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, może on występować w postępowaniu karnym w celu ich ochrony i, w konsekwencji, zwiększenia majątku wchodzącego w skład masy upadłościowej. Niestety jednak przepisy w tym zakresie są niezwykle niejasne, co do tego, jaki jest zakres działania syndyka w sprawach karnych. Nie wyjaśnia tej sytuacji także dość ogólnikowe w tym zakresie orzecznictwo.

 

For English summary click here.

enEnglish (angielski)

Zobacz także:
30.10.2024

Fałszerstwo dokumentów – czy Twoje dokumenty są bezpieczne?

28.05.2024

Odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie sprawozdania finansowego

29.02.2024

Odpowiedzialność karna za błąd medyczny

30.12.2023

Czy wspólnik mniejszościowy spółki będzie mógł sabotować jej działania za pomocą prawa karnego?

29.09.2023

Nierzetelne prowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej a odpowiedzialność karna

31.05.2023

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa a odpowiedzialność karna z tytułu działania na szkodę wierzycieli

20.01.2023

Przestępstwa związane z upadłością

30.12.2022

Zmiana projektu nowelizacji – nowy model odpowiedzialności (wybranych) podmiotów zbiorowych