Dopuszczalność potrąceń wierzytelności w toku postępowania restrukturyzacyjnego
Nierzadko bywa, że wierzyciel podmiotu znajdującego się w procesie restrukturyzacji, jest albo staje się jednocześnie jego dłużnikiem. Z punktu widzenia wierzyciela potrącenie z jednej strony służy zaspokojeniu przysługującej mu wierzytelności, z drugiej ma na celu zmniejszenie jego długu wobec restrukturyzowanego. Jest to o tyle istotne, że co do zasady, zaspokojenie w toku postępowania restrukturyzacyjnego przez zarządcę i dłużnika wierzytelności wierzyciela objętej z mocy prawa układem jest niedopuszczalne (art. 252 p.r.). Wierzyciel do czasu rozpoczęcia wykonywania przyjętego i zatwierdzonego układu, nie może otrzymać spłaty swojej wierzytelności. Nadto w przypadku postępowania sanacyjnego, wierzyciel będący dłużnikiem sanowanego, powinien liczyć się z tym, że zarządca będzie podejmował intensywne działania sanacyjne zmierzające do ściągnięcia należności dłużnika. Często również sam wierzyciel znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Ratunkiem dla takiego wierzyciela może być właśnie kompensata wzajemnych wierzytelności.
Potrącenie na gruncie prawa restrukturyzacyjnego
Należy pamiętać, że instytucja potrącenia uregulowana jest przede wszystkim w art. od 498 do 505 Kodeksu Cywilnego. Przepisy prawa restrukturyzacyjnego w zakresie potrącenia (art. 253 p.r.) nie stanowią lex specialis w stosunku do norm kodeksowych. Prawo restrukturyzacyjne wprowadza jedynie dodatkowe ograniczenia dopuszczalności potrącenia. Niniejszy wpis zawiera analizę w zakresie treści art. 253 ust. 1 p.r.
Niedopuszczalność potrącenia wierzytelności
Zgodnie z art. 253 ust. 1 pkt 1 p.r. niedopuszczalne jest potrącenie wzajemnych wierzytelności, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem dłużnika po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Mamy zatem sytuację, że wobec restrukturyzowanego dłużnika jakiś podmiot był wierzycielem przed otwarciem restrukturyzacji, zaś dłużnikiem restrukturyzowanego stał się dopiero po otwarciu restrukturyzacji. Prościej mówiąc, „starej wierzytelności” wierzyciela nie można skompensować z jego „nowym zobowiązaniem”. W tym przypadku wierzytelność wierzyciela jest objęta układem, zatem zakaz potrącenia ma na celu jednakowe traktowanie wszystkich wierzycieli, których wierzytelności objęte są układem.
Niedopuszczalność potrącenia wierzytelności nabytej w drodze przelewu lub indosu
Następnie zgodnie z art. 253 ust. 1 pkt 2 p.r. niedopuszczalne jest potrącenie wzajemnych wierzytelności, jeżeli wierzyciel, będąc dłużnikiem dłużnika, stał się po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jego wierzycielem przez nabycie w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. W tej sytuacji dany podmiot jest dłużnikiem restrukturyzowanego (czyli restrukturyzowany może ściągnąć od niego swoją należność), następnie już po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego podmiot ten staje się wierzycielem poprzez nabycie od osoby trzeciej wierzytelności powstałej przed dniem otwarcia postępowania, a zatem takiej, która co do zasady jest objęta z mocy prawa układem i nie może być zaspokojona poza nim. Prościej mówiąc, „starego zobowiązania” wierzyciela nie można skompensować z nabytą po otwarciu postępowania wierzytelnością istniejącą przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego. Takie rozwiązanie służy zapobieżeniu uszczuplenia majątku dłużnika oraz skutecznie wyłącza obrót wierzytelnościami dłużnika (objętymi układem) po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w celu potrącenia wzajemnych zobowiązań.
Przesłanki do spełnienia przy potrącaniu wierzytelności na gruncie prawa restrukturyzacyjnego
Wobec powyższego dopuszczalne jest potrącenie wierzytelności wzajemnych, jeśli m.in.:
- obie istniały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarówno co do wierzyciela mającego wierzytelność do potrącenia, jak i do dłużnika;
- obie powstały po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
- wierzytelność dłużnika do wierzyciela istniała przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, a wierzytelność wierzyciela do dłużnika powstała po otwarciu postępowania. Oznacza to, że „starą należność dłużnika” można skompensować z jego „nowym zobowiązaniem”.
Wymogi i kwestie formalne związane z oświadczeniem o potrąceniu
Co do kwestii proceduralnych: oświadczenie o potrąceniu opisanym powyżej wierzyciel składa dłużnikowi, a jeżeli dłużnik jest pozbawiony zarządu własnego, to zarządcy. Nie ma wymogów ustawowych co do formy oświadczenia o potrąceniu. Jeżeli chodzi o czasową możliwość skutecznego złożenia oświadczenia o potrąceniu, to istnieje spór, czy termin 30 dni (określony w art. 253 ust. 3 p.r.) od dnia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego albo od dnia, w którym powstała podstawa do potrącenia, na złożenie oświadczenia o potrąceniu należy stosować wyłącznie do potrącenia określonego w art. 253 ust. 2 p.r. czy również do pozostałych przypadków dopuszczalnego potrącenia. Należy stwierdzić, że brzmienie językowe art. 253 ust. 3 p.r. sugeruje, iż ww. termin 30 dni dotyczy wyłącznie szczególnego przypadku potrącenia z art. 253 ust. 2 p.r. Dodatkowo wydaje się, że kluczowe dla oceny dopuszczalności potrącenia jest samo określenie momentu powstania wierzytelności, nie zaś momentu jej wymagalności. Punktem wyjścia dla zakwalifikowania wierzytelności jako wierzytelności objętej układem jest stwierdzenie, że powstała ona przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a nie że przed tym dniem stała się wymagalna.
Odpowiednie stosowanie przepisów do innych procedur restrukturyzacyjnych
Ponadto wskazać należy, że przepis art. 253 p.r., który wprost dotyczy przyspieszonego postępowania układowego, stosuje się odpowiednio do postępowania układowego na mocy art. 273 p.r. oraz do postępowania sanacyjnego na mocy art. 297 p.r.
