Umowa faktoringu a postępowanie restrukturyzacyjne

Jednym ze sposobów finansowania pośredniego, dostępnym na rynku obok klasycznych instrumentów jak kredyt i pożyczka, jest faktoring. Finansowanie przy pomocy faktoringu prowadzi do uwolnienia środków finansowych należnych od kontrahentów, co pozwala na poprawienie płynności finansowej.

Charakterystyka umowy faktoringu

Umowa faktoringu jest uznawana za umowę nienazwaną o charakterze konsensualnym, wzajemnym i odpłatnym. Faktoring polega na nabyciu przez faktora określonych wierzytelności przysługujących przedsiębiorcy-faktorantowi (z tytułu prowadzonej działalności), w zamian za określoną kwotę odpowiadającą wierzytelności (pomniejszoną o prowizję faktora). Sama struktura faktoringu najczęściej opiera się na umowie ramowej (zawierającej postanowienia ogólne) oraz wielu umowach szczegółowych określających prawa i obowiązki stron w zakresie konkretnej wierzytelności. Z pośród wielu podziałów faktoringu najistotniejszy jest podział z uwagi na zakres odpowiedzialności faktora za wypłacalność dłużników faktoranta – możemy wyróżnić:

1. faktoring właściwy (pełny), w którym faktor nabywa przysługujące faktorantowi wierzytelności wraz z przejęciem ryzyka nieotrzymania zapłaty,

2. faktoring niewłaściwy (niepełny), w którym faktor nabywa przysługujące faktorantowi wierzytelności, jednak nie przyjmuje ryzyka nieotrzymania zapłaty.

W praktyce zdecydowanie częściej występuje faktoring niewłaściwy (dalsze rozważania obejmą wyłącznie ten rodzaj umów).

Wpływ postępowań restrukturyzacyjnych na faktoring

W związku z brakiem uregulowania umowy faktoringu jako umowy nazwanej, ustawa – Prawo restrukturyzacyjne (p.r.) nie odnosi się bezpośrednio do faktoringu. Jej regulacje mają jednak bezpośredni wpływ na stosunki prawne łączące faktora i faktoranta.

Postępowanie o zatwierdzenie układu nie wprowadza zmian w stosunkach prawnych pomiędzy faktorem a faktorantem. Otwarcie pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych również nie ma, co do zasady, wpływu na dalszą realizację umowy faktoringu – jej kontynuowanie zależy od stron i przyjętych postanowień.

Objęcie wierzytelności z tytułu faktoringu układem

Wierzytelności niezabezpieczone przysługujące faktorowi są objęte układem z mocy prawa (art. 150 p.r.). Umowa faktoringu niewłaściwego jest jednak najczęściej zabezpieczona z uwagi na potencjalne roszczenia regresowe w przypadku niewypłacalności kontrahentów faktoranta. Jednym ze sposobów zabezpieczenia jest ustanowienie zabezpieczenia rzeczowego, a także cesja wierzytelności (także wierzytelności przyszłych). W przypadku zabezpieczenia rzeczowego wierzytelności faktora mogą zostać objęte układem wyłącznie za jego zgodą (art. 151 ust. 2 p.r.).

Otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego wiąże się z pewnymi modyfikacjami w przypadku zabezpieczenia wierzytelności faktora cesją wierzytelności przyszłych. Umowa przelewu wierzytelności przyszłych będzie nieważna w zakresie dotyczącym wierzytelności powstałych po otwarciu postępowania. Wynika to z treści art. 249 w zw. z art. 246 ust. 1 p.r. (warunkiem skutecznego przelewu wierzytelności jest jej istnienie). Przelana wierzytelność powstaje najpierw w majątku zbywcy i dopiero następnie przechodzi na nabywcę – odmienny pogląd naruszałby zakaz obciążania majątku dłużnika (art. 246 ust. 1 p.r.).

Potrącenia wierzytelności przez faktora

We wskazanych postępowaniach modyfikacji ulegają również zasady dokonywania potrąceń wierzytelności przez faktora (art. 253 p.r.). Potrącenie wierzytelności wzajemnych, które powstały przed dniem otwarcia postępowania jest możliwe jedynie z wierzytelnościami, które również istniały przed tym dniem. Brak jest natomiast ograniczeń jeśli chodzi o potrącanie wierzytelności powstałych po dniu otwarcia postępowania.

W kontekście postępowania sanacyjnego rozważenia wymaga również kwestia dopuszczalności ewentualnego odstąpienia od umowy faktoringu niewłaściwego w trybie art. 298 ust. 1 p.r. Wydaje się, że przepis ten znajdzie zastosowanie zarówno do umowy faktoringu niewłaściwego (umowy ramowej, która jest umową wzajemną i ekwiwalentną), jak i do umów szczegółowych (również spełniających wymóg ekwiwalentności).

Pomimo, iż faktoring nie został skodyfikowany w polskim porządku prawnym, został wyraźnie ukształtowany przez obrót gospodarczy. W uwagi na popularność faktoringu prawnicy coraz częściej spotykają się z praktycznymi problemami jego stosowania, również, co wynika z niniejszego artykułu, w zetknięciu z postępowaniami restrukturyzacyjnymi.