Przedsiębiorcy w restrukturyzacji wykluczeni ze wsparcia w ramach Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju

Realizowany poprzez Polski Fundusz Rozwoju, rządowy program wsparcia finansowego przedsiębiorstw „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju („PFR”) dla Małych i Średnich Firm” (dalej: „Tarcza finansowa” lub „Program”), został przyjęty przez PFR na podstawie art. 21a ust. 1 Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (Ustawy o SIR) znowelizowanej ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o systemie instytucji rozwoju (Dz. U. poz. 569), jako jedna z form pomocy państwa dla przedsiębiorcom w ramach walki z epidemią koronawirusa.

Kto może ubiegać się o wsparcie?

Zgodnie art. 21a Ustawy o SIR, Rada Ministrów, może powierzyć Polskiemu Funduszowi Rozwoju realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego, w tym w formie bezzwrotnej. Warunki uczestnictwa w Programie nie są więc określone na poziomie ustawowym – ustawa stanowi podstawę prawną przyjęcia Programu, ale szczegółowe warunki uczestnictwa w nim określa regulamin uchwalony przez PFR (Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm”, dalej: „Regulamin” dostępny tutaj).

Dla mikro, małych i średnich przedsiębiorców

Program skierowany jest do mikro, małych i średnich przedsiębiorców (dla dużych przedsiębiorców PFR przygotował osobny program, który czeka na zielone światło od Komisji Europejskiej), a podstawowym instrumentem wsparcia finansowego przedsiębiorstw w ramach Programu są subwencje finansowe, przyznawane na 3 lata, z 12 miesięcznym okresem karencji, których wysokość, w zależności od wielkości przedsiębiorcy może wynosić aż do 3,5 mln złotych. Program przewiduje możliwość umorzenia aż do 75% wartości przyznanego finansowania, jeżeli w okresie 12 miesięcy od udzieleni wsparcia, jego beneficjent będzie nadal prowadził działalność (umorzenie 25 %) oraz utrzyma stały poziom zatrudnienia (umorzenie do 50%).

Spadek obrotów gospodarczych

Warunkiem uczestnictwa w Programie jest wykazanie spadku obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) o co najmniej 25%, niezaleganie z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne na dzień 31 grudnia 2019 r. lub na dzień udzielenia finansowania. Tarcza Finansowa nie przewiduje jako reguły zabezpieczenia przyznawanych subwencji, choć zastrzega dla PFRu możliwość żądania udzielenia zabezpieczenia przez beneficjenta (§ 10 pkt. 13 f lit. c i d) Regulaminu).

Niestety, Program przewiduje też inne warunki, które uniemożliwią wzięcie w nim udziału przedsiębiorcom, wobec których prowadzone jest postępowanie restrukturyzacyjne.

Zgodnie z Regulaminem (§ 10 pkt. 8 f) zarówno w odniesieniu do form wsparcia dla mikro jak i małych i średnich przedsiębiorców, w Programie może wziąć udział wyłącznie Beneficjent, wobec którego, na dzień składania wniosku nie otwarto postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu Prawa Restrukturyzacyjnego.

Zgodnie z tym zapisem, z udziału w programie wykluczeni zostaną jedynie Ci przedsiębiorcy, wobec których sąd wydał już postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Przedsiębiorcy, którzy złożyli wniosek o otwarcie restrukturyzacji, teoretycznie nie muszą więc wycofywać złożonego już wniosku, jeżeli chcą się jednocześnie ubiegać o pomoc w ramach Tarczy Finansowej, ale muszą mieć na uwadze, że przyznanie im pomocy uzależnione będzie od tego czy najpierw zostanie rozpoznany wniosek restrukturyzacyjny, czy też wniosek w ramach Tarczy Finansowej, co trudno z pewnością przewidzieć.

Zasady skorzystania z Tarczy Finansowej nie stoją też na przeszkodzie, aby przedsiębiorca najpierw zawnioskował o pomoc w ramach programu, a następnie, po otrzymaniu subwencji, złożył wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.

Umorzenie w ramach układu nadzieją dla przedsiębiorców?

W obydwu z opisanych powyżej przypadków, przedsiębiorcy będą się jednak musieli liczyć z brakiem możliwości skorzystania z przywileju umorzenia części subwencji. Zgodnie bowiem z warunkami Programu (§ 4 ust. 4 oraz § 5 ust. 3 a) Regulaminu) otrzymana w ramach programu subwencja podlega zwrotowi w kwocie stanowiącej 100% wartości subwencji, w przypadku m.in. otwarcia postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego, w każdym czasie, w ciągu 12 miesięcy od dnia przyznania subwencji.

Wierzytelność PFRu o zwrot przyznanej subwencji jako wierzytelność powstała przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, co do zasady objęta będzie układem. Z uwagi na fakt, że Polski Fundusz Rozwoju jest spółką skarbu państwa, a pieniądze na Program pochodzić będą z budżetu państwa (zgodnie z art. 21a ust. 4 Ustawy o SIR), wierzytelność PFR będzie wierzytelnością publicznoprawną, której częściowe umorzenie w układzie powinno zostać ustalone zgodnie z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej (art. 140 i nast. pr. rest.).

Tak więc mimo obowiązku zwrotu 100% wartości subwencji przewidzianego w warunkach Programu, w przypadku otwarcia restrukturyzacji wobec jego beneficjenta w okresie 12 miesięcy od otrzymania pomocy, może się okazać, że ostatecznie kwota do zwrotu będzie niższa. To jednak uzależnione będzie od wielu czynników, przede wszystkim spełnienia wymogów tzw. testu prywatnego wierzyciela oraz wyniku głosowania nad propozycjami układowymi dłużnika.

W kontekście późniejszego otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego oraz postępowania upadłościowego warto również zwrócić uwagę na brzmienie ust. 1 in fine art. 21a Ustawy o SIR, który stanowi, iż środki pochodzące z udzielonego przedsiębiorcom wsparcia finansowego, o którym mowa w ust. 1, nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej, chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z naruszeniem zasad, na których udzielono danemu przedsiębiorcy takiego wsparcia.

Biorąc pod uwagę fakt, że w postępowaniu upadłościowym wyłączone z masy upadłości są m.in. środki wyłączone z egzekucji według przepisów KPC (art. 63 ust. 1 pkt. 1 p.u.), a w restrukturyzacji w ogóle nie zdecydowano o wprowadzeniu analogicznego przepisu, to wydaje się, że kwoty subwencji będą w masie upadłości/układowej/sanacyjnej i będą chronione przez egzekucją na zasadach ogólnych.

Problem postępowania o zatwierdzenie układu

Wskazanie, że do zwrotu 100% subwencji będą zobowiązani przedsiębiorcy, wobec których „otwarto postępowanie restrukturyzacje” naturalnie nasuwa pytanie o to co w przypadku, w którym przedsiębiorca zdecyduje się na przeprowadzenie postępowania o zatwierdzeniu układu, w którym na żadnym jego momencie nie dochodzi do „otwarcia postępowania”. Wydaje się, że brak odwołania się w Regulaminie także do tego postępowania restrukturyzacyjnego jest swojego rodzaju przeoczeniem, które może wprowadzać w błąd. Wskazówkę jak traktować postępowanie o zatwierdzenie układu możemy znaleźć natomiast w przygotowanym przez PFR „Przewodniku dla mikro, małych i średnich firm po tarczy finansowej PFR”, zawierającym „opis programu i warunki finansowania”. Na stronie 9 (pkt. 2.1.3.) Przewodnika, znajdziemy wyjaśnienie, że jako „otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego” PFR rozumie też „postanowienie o zatwierdzeniu układu”. Oznacza to, że także przeprowadzenie postępowania o zatwierdzenie układu, które zakończy się sukcesem w okresie wskazanym w Regulaminie, będzie decydowało o konieczności zwrotu 100% subwencji. Jest to okoliczność niezwykle istotna, ponieważ w zależności od tego, kiedy została zawarta umowa z PFR oraz na kiedy wyznaczymy dzień układowy, wierzytelność o zwrot subwencji będzie mogła być traktowana jako zobowiązanie układowe bądź bieżące.

Dodatkowo ze względu na zrównanie w Poradniku postanowienia „o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego” z postanowieniem „o zatwierdzeniu układu”, można zasadnie postawić pytanie czy spółka wykonująca układ może starać się w przedmiotowe dofinansowanie (w końcu zostało w stosunku do niej wydane postanowienie o zatwierdzeniu układu). Wydaje się, że wskazanie w Poradniku na postanowienie o zatwierdzeniu układu miało na celu wyłącznie usunięcie luki związanej z postępowaniem o zatwierdzenie układu i nie dotyczy postępowań w których wydaje się zarówno postanowień o otwarciu postępowania jak i o zatwierdzeniu układu. Należy jednak zakładać, że w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, potencjalnie będzie możliwa odmowa przyznania subwencji, jeżeli zatwierdzenie układu miało miejsce w krótkim okresie przed złożeniem wniosku do PFR (jeżeli zgodnie z Poradnikiem ma to być ekwiwalent otwarcia postępowania w innych postępowaniach).

Warunki Tarczy Finansowej a unijne ramy pomocy publicznej

PFR, na który rząd delegował opracowanie regulaminu programu, nie miał pełniej swobody w ustalaniu warunków, na jakich przedsiębiorcy mogą otrzymać pomoc od państwa. Warunki jej przyznawania muszą być bowiem zgodne z unijnymi regułami dotyczącymi pomocy publicznej, które na okres epidemii regulują tymczasowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii COVID-19 (Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 20.03.2020, 2020/C 91 I/01).

Mimo tego, wydaje się, że warunki uczestnictwa w Tarczy Finansowej w odniesieniu do kwestii restrukturyzacji są bardziej restrykcyjne niż założenia przyjęte przez Komisję Europejską. Zgodnie z punktem 22 c. tego komunikatu pomoc może zostać przyznana przedsiębiorstwom, które nie znajdowały się w trudnej sytuacji (w rozumieniu ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w dniu 31 grudnia 2019 r. Może być ona przyznana przedsiębiorstwom, które nie znajdują się w trudnej sytuacji lub przedsiębiorstwom, które nie znajdowały się w trudnej sytuacji w dniu 31 grudnia 2019 r., ale które później napotkały trudności lub znalazły się w trudnej sytuacji z powodu epidemii COVID-19.

Wydaje się więc, że celem Komisji było wyłączenie z krajowych programów pomocy publicznej tych przedsiębiorców, którzy byli niewypłacalni lub zagrożeni niewypłacalnością jeszcze przed wybuchem epidemii koronawirusa. Tymczasem można założyć, że wśród przedsiębiorców, wobec których otwarto w ostatnim czasie postępowanie restrukturyzacyjne, spory odsetek stanowią ci, którzy jeszcze 31 grudnia 2019 roku nie znajdowali się w trudnej sytuacji, a przyczyną otwarcia restrukturyzacji była właśnie pandemia COVID-19.

Przedsiębiorcy w restrukturyzacji, jeżeli chcieliby skorzystać z dedykowanych dla nich form pomocy i wsparcia, muszą najprawdopodobniej poczekać na uchwalenie przez sejm ustawy o udzielaniu pomocy publicznej w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców, której projekt został przyjęty przez rząd (Druk 300