W praktyce gospodarczej niejednokrotnie obserwuje się podejmowanie przez egzekwowanych dłużników czynności mających na celu ukrycie własnych majątków. Takie zachowania mogą z kolei dawać podstawę do wytaczania powództw o uznanie takich czynności za bezskuteczne wobec wierzyciela. Dokładne określenie żądania jest przy tym jednym z warunków formalnych pozwu, które należy spełnić inicjując proces pauliański, co oznacza, że wierzyciel powinien wskazać konkretną czynność prawną, której uznania za bezskuteczną się domaga. Co oczywiste – niewystarczająca jest sama tylko wstępna identyfikacja zubożenia po stronie dłużnika. Ustalenie jednak, czy czynność fraudacyjna dłużnika rzeczywiście miała miejsce i na czym konkretnie polegała, jest jednym z istotniejszych wyzwań stojących przez pokrzywdzonym wierzycielem. Pomimo szerokiego spektrum fraudacyjnych działań dłużników nie jest on pozbawiony możliwości ochrony swych praw – istnieją bowiem instrumenty, pozwalające na identyfikację majątku dłużnika w celu wystąpienia z powództwem pauliańskim.
NARZĘDZIA W POSTĘPOWANIU EGZEKUCYJNYM
Wierzyciel prowadzący egzekucję z majątku dłużnika znajduje się w korzystnej sytuacji, ponieważ jest uprawniony żądać od komornika, by jako organ egzekucyjny zwrócił się do odpowiednich organów o udzielenie informacji pozwalających na identyfikację majątku dłużnika. Należy pamiętać, że przeważająca część transakcji w obrocie gospodarczym powoduje szereg obowiązków podatkowych po stronie jej uczestników, w tym konieczność złożenia stosownych deklaracji. Tym samym organ egzekucyjny ma możliwość zwrócenia się do Urzędu Skarbowego z zapytaniem o historię operacji finansowych dłużnika, co umożliwi ustalenie jego majątku i zmian w nim zachodzących.
Rejestry i ewidencje
Źródło informacji na temat nieruchomości dłużnika może stanowić również Ewidencja gruntów i budynków – rejestr prowadzony przez starostów obejmujący w szczególności dane właścicieli nieruchomości (zarówno obecnych, jak i byłych). Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, właściciel nieruchomości ma obowiązek zgłaszać właściwemu staroście wszelkie zmiany danych objętych ewidencją gruntów i budynków w terminie 30 dni, licząc od dnia powstania tych zmian. W konsekwencji komornik, zwracając się o udostępnienie danych z Ewidencji gruntów i budynków, będzie w stanie ustalić, czy dłużnik zbył należącą do niego nieruchomość.
Organy egzekucyjne posiadają także dostęp do szeregu narzędzi ułatwiających pozyskanie informacji o majątku dłużnika, wśród których wyróżnia się: Centralną Informację Ksiąg Wieczystych – obejmującą informacje o nieruchomości – w szczególności takich jak adres, numer działki, dane osobowe właściciela (bądź użytkownika wieczystego) oraz Centralną Ewidencję Pojazdów i Kierowców – zawierającą informacje m.in. w zakresie danych pojazdu, takich jak marka, model, rok produkcji, jak również o obecnym i poprzednich właścicielach i posiadaczach pojazdu. Z uwagi na szeroki zakres danych objętych ewidencją, możliwym będzie w szczególności ustalenie daty zbycia pojazdu oraz danych identyfikujących nowego właściciela.
Wykaz majątku dłużnika
Jeśli skorzystanie z powyższych metod nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, wierzyciel posiada dodatkowe narzędzia identyfikacji składników majątku dłużnika. Pierwszym ze wspomnianych instrumentów jest możliwość zwrócenia się do komornika, by nakazał dłużnikowi złożenie wykazu majątku. Zgodnie z regulacją art. 8011 k.p.c., wykaz ten jest składany przez dłużnika wraz z oświadczeniem o jego prawdziwości i zupełności pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Jeśli dłużnik bez usprawiedliwionej przyczyny powyższego nie wykona, komornik może ukarać go grzywną. Grożące dłużnikowi sankcje za brak złożenia wykazu majątku mogą okazać się dyscyplinujące do udzielenia niezbędnych wierzycielowi informacji.
Wyjawienie majątku dłużnika
Kolejnym narzędziem w rękach wierzyciela jest złożenie wniosku do sądu o wyjawienie majątku dłużnika. Na podstawie art. 913 § 1 k.c., wierzyciel jest uprawniony żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku – z obowiązkiem wyjawienia szeregu informacji, w szczególności wymienienia rzeczy należących do dłużnika i miejsca, gdzie się znajdują, a nadto przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych. Wierzyciel może również żądać wyjawienia wszelkich informacji o odpłatnych i nieodpłatnych czynnościach prawnych, dokonanych przez dłużnika na rzecz osób trzecich, w pięcioletnim okresie poprzedzającym wszczęcie egzekucji – w wyniku których dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem tych czynności. W celu skorzystania z omawianej instytucji, wierzyciel musi wykazać, że nie uzyskał w postępowaniu egzekucyjnym zaspokojenia swej należności lub też, że zajęty majątek dłużnika nie rokuje na zaspokojenie.
Istotnym jest, że powyższe następuje pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.Dyscyplinująco na dłużnika może wpłynąć okoliczność, że sąd jest uprawniony do stosowania środków przymusu w postaci: nałożenia grzywny, nakazania przymusowego doprowadzenia dłużnika bądź zastosowania aresztu nieprzekraczającego miesiąca – m.in. jeśli dłużnik będzie unikał stawiennictwa w sądzie, nie złoży wykazu bądź odmówi odpowiedzi na zadane mu pytanie.
POWSZECHNIE DOSTĘPNE BAZY DANYCH
Powyższe dane wierzyciel może uzyskać również poza postępowaniem egzekucyjnym, niemniej w takiej sytuacji będzie zobowiązany wykazać odpowiednim organom interes prawny, uzasadniający udzielenie mu wnioskowanych informacji. Powszechnie uznaje się, że interes prawny wierzyciela pauliańskiego jest rezultatem jego prawa podmiotowego w postaci prawa do egzekwowania świadczenia. Interes prawny w praktyce można wykazać poprzez przedstawienie tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi. Niezależnie od powyższego wskazać należy, że istnieją również powszechnie dostępne bazy danych, umożliwiające identyfikację majątku dłużnika bez konieczności wykazywania interesu prawnego.
Krajowy Rejestr Sądowy
Pierwszą z nich jest przeglądarka Krajowego Rejestru Sądowego (https://ekrs.ms.gov.pl/). Istotnym jest, że od 15 marca 2018 roku podmioty wpisane do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego mają obowiązek składania sprawozdań finansowych w formie elektronicznej, co pozwala wierzycielom – poprzez skorzystanie z przeglądarki dokumentów finansowych – na ustalenie sytuacji majątkowej dłużnika i wykazanie przesłanki niewypłacalności w procesie pauliańskim, bez konieczności osobistej wizyty w sądzie rejestrowym spółki dłużnika. Źródłem informacji o majątku dłużnika będzie również informacja dodatkowa do sprawozdania finansowego, zawierająca szczegółowe informacje o zmianie stanu środków trwałych dłużnika. Korzystnym dla wierzycieli jest również fakt, że informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z KRS obejmuje dane wykreślone z rejestru. Możliwe będzie zatem ustalenie, czy dłużnik zbył należące do niego udziały w spółce, a tym samym czy uszczuplił swój majątek z pokrzywdzeniem wierzyciela.
Przeglądarka elektronicznych ksiąg wieczystych
Kolejnym źródłem informacji o majątku dłużnika jest przeglądarka elektronicznych ksiąg wieczystych (https://przegladarka-ekw.ms.gov.pl/). Baza ta zasługuje na szczególną uwagę wierzycieli, bowiem posiadając numer księgi wieczystej nieruchomości należącej do dłużnika, istnieje możliwość ustalenia, czy nastąpiło przejście jej własności na osobę trzecią.
PODSUMOWANIE
Wierzyciele zamierzający skorzystać ze skargi pauliańskiej dysponują realnymi narzędziami służącymi do ustalenia majątku dłużnika, przy czym wyżej opisane możliwości mają charakter przykładowy. Nie ulega nadto wątpliwości, że rzetelna identyfikacja majątku dłużnika już na etapie postępowania egzekucyjnego, może przynieść wymierne korzyści w przyszłym procesie z powództwa pauliańskiego.
