W sytuacji wydawania zarządzeń o odwoływaniu wszystkich posiedzeń jawnych, za wyjątkiem tych wyznaczonych w sprawach pilnych, szczególnego znaczenia nabiera definicja „spraw pilnych” w polskim postępowaniu cywilnym.
Niezależnie od tworzonych ad hoc list spraw uznawanych za pilne (jak na przykład w komunikacie Ministerstwa Sprawiedliwości z 12 marca 2020 roku dostępnym pod linkiem: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/komunikat-w-sprawie-organizacji-pracy-sadow) definicja sprawy pilnej nie jest obca systemowi postępowania cywilnego.
Chociaż kodeks postępowania cywilnego owej definicji nie zawiera, to posługuje się kategorią „pilności” (art. 149 par. 2 k. p. c.), czy przypadków „niecierpiących zwłoki” (np. art. 52 par. 3 k. p. c., art. 119 k. p. c., art. 735 par. 2 k. p. c., art. 756 [1] k. p. c.). Różnicę między tymi dwoma pojęciami najłatwiej przedstawić na tle art. 735 par. 2 k. p. c. („W sprawie, którą rozpoznaje sąd w składzie trzech sędziów, w przypadku niecierpiącym zwłoki postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia może być wydane przez sąd w składzie jednego sędziego”). Sprawa o zabezpieczenie ze swej istoty jest sprawą pilną (o czym niżej), w której dodatkowo może występować przypadek niecierpiący zwłoki, który będzie miał miejsce, gdy brak zabezpieczenia, albo zwłoka w jego dokonaniu mogłaby narazić uprawnionego na szkodę (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28.01.2011 r., I ACz 46/11, Legalis 357831).
Definicję i swoistą listę spraw pilnych zawiera Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości – Regulamin Urzędowania Sądów Powszechnych z 18 czerwca 2019 r. Lista ta jest dość długa i obejmuje między innymi: wnioski o udzielenie zabezpieczenia, wnioski o nadanie klauzuli wykonalności, skargi na czynności komornika, sprawy o naruszenie posiadania, sprawy z powództwa i przeciwko syndykowi oraz zarządcy ustanowionemu w postępowaniu restrukturyzacyjnym, wnioski o zatwierdzenie układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu i otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, czy sprawy o uchylenia, stwierdzenie nieważności oraz ustalenie istnienia albo nieistnienia uchwał spółek kapitałowych.
Konsekwencje objęcia sprawy definicją „sprawy pilnej” sprowadzają się do tego, że jest ona kierowana do przydziału niezwłocznie, także w przypadku wstrzymania przydziału, a na terminy rozpraw lub posiedzeń kierowane są one poza kolejnością. Tyle rozporządzenie.
Szczególny katalog „spraw pilnych” wypracował też w swoim orzecznictwie Europejski Trybunał Praw Człowieka, zaliczając do tej kategorii przykładowo sprawy dotyczące: odszkodowań dla ofiar wypadków drogowych; odszkodowań związanych z błędem lekarskim, w wyniku którego skarżący będący dzieckiem stał się inwalidą, co pozbawiło go normalnego dzieciństwa oraz wielu możliwości osiągnięcia sukcesu w życiu; odszkodowań dla osób zakażonych wirusem HIV; rehabilitacji i odszkodowań dla ofiar represji politycznych ze strony władz totalitarnych; dokonywania ustaleń odnośnie do prawa opieki nad dzieckiem, itp.
Szczególną kategorię stanowią w orzecznictwie ETPCZ sprawy, w których strona jest ze względu na swoją sytuację osobistą i finansową w szczególnie trudnym położeniu, co powoduje, że przedłużające się postępowanie spadkowe miało wpływ na poziom jego życia i rodziny (wyrok ETPC z dnia 25 marca 2003 r., skarga nr 77597/01, w sprawie R.O. przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2003 nr 2, s. 87) oraz sprawy o znaczącej wadze dla skarżącego ze względu na jego poważny wiek oraz trudną sytuację materialną (wyrok ETPC z dnia 14 października 2003 r., skarga nr 77759/01, w sprawie Porembska przeciwko Polsce, Biuletyn Biura Informacji Rady Europy 2004 nr 1, s. 127).
Osobną wreszcie kategorię na gruncie tegoż orzecznictwa stanowią sprawy z zakresu prawa pracy i sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Regulując tempo rozpoznawania spraw – chociażby wnosząc o potraktowanie sprawy jako pilnej (przypadku jako niecierpiącego zwłoki) – warto pamiętać o tych normatywnych i orzeczniczych kategoriach, jak i posiłkowo posługiwać się kryteriami wypracowanymi w orzecznictwie sądów powszechnych, w szczególności na gruncie ustawy o prawie strony do rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, a także Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
