02.06.2020

Prawdopodobieństwo szkody w majątku dłużnika jako przesłanka zawieszenia postępowania egzekucyjnego

Zasadą postępowania egzekucyjnego jest uzależnienie jego losu od wierzyciela, który jako dysponent tytułu wykonawczego samodzielnie decyduje o wszczęciu postępowania i podejmowanych czynnościach oraz może zdecydować o zakończeniu bądź zawieszeniu postępowania, składając odpowiedni wniosek do organu egzekucyjnego. Tylko w wyjątkowych sytuacjach, ściśle wskazanych przez ustawę, możliwe jest zawieszenie bądź umorzenie postępowania egzekucyjnego na wniosek dłużnika.

Jednym z przykładów sytuacji, kiedy postępowanie egzekucyjne może zostać zawieszone na wniosek dłużnika, jest wynikające z art. 821 k.p.c. uprawnienie do złożenia takiego wniosku wraz z skargą na czynność komornika bądź zażaleniem na postanowienie sądu o oddaleniu wcześniej wniesionej skargi.

Wskazany przepis nie wskazuje wprost, jakie są przesłanki uwzględnienia wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego składanego w takiej sytuacji, jednak zostały one wypracowane w praktyce orzeczniczej sądów powszechnych i najczęściej zalicza się do nich:

  • duże prawdopodobieństwo uwzględnienia wniesionego środka zaskarżenia (skargi na czynność komornika lub zażalenia),
  • przewidywany długi czas trwania postępowania spadkowego, oraz
  • ryzyko wystąpienia szkody w majątku dłużnika w przypadku dalszego prowadzenia postępowania egzekucyjnego[1].

Dla uwzględnienia wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie jest niezbędne, aby wszystkie wskazane przesłanki wystąpiły łącznie. W świetle dorobku orzeczniczego oraz wykładni art. 821 § 3 k.p.c. należy jednak stwierdzić, że przesłanką konieczną uwzględnienia wniosku dłużnika o zawieszenie postępowania egzekucyjnego jest co najmniej uprawdopodobnienie przez niego ryzyka wystąpienia szkody w jego majątku w przypadku dalszego kontynuowania egzekucji. Oznacza to, że rozpoznając wniosek o zawieszenie postępowania egzekucyjnego złożony w opisywanym trybie, sąd będzie musiał zweryfikować, czy po stronie dłużnika zachodzi ryzyko wystąpienia szkody, gdyby postępowanie było dalej prowadzone, zaś sam dłużnik już we wniosku o zawieszenie postępowania musi uprawdopodobnić zaistnienie tej przesłanki.

Powyższe wynika przede wszystkim z brzmienia art. 821 § 3 k.p.c., który może stanowić dla sądu podstawę odmowy zawieszenia postępowania egzekucyjnego bądź podjęcia postępowania już zawieszonego w przypadku zabezpieczenia przez wierzyciela naprawienia szkody, która może powstać po stronie dłużnika w przypadku dalszego prowadzenia egzekucji. W praktyce orzeczniczej z tego przepisu wywodzony jest obowiązek wykazania przez dłużnika możliwości wystąpienia szkody w przypadku kontynuowania egzekucji. Względy funkcjonalne również uzasadniają twierdzenie o obowiązkowym charakterze tej przesłanki, trudno bowiem znaleźć argumentację przemawiającą za zawieszeniem postępowania, jeśli jego dalsze prowadzenie nie stwarza dla dłużnika ryzyka poniesienia przez niego szkody, zaś zawsze zawieszenie postępowania może stwarzać dla wierzyciela ryzyko spadku szans na zaspokojenie.

Ustawodawca nie sformułował odrębnej definicji szkody na potrzeby omawianej regulacji, w związku z czym powinna być ona rozumiana zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego, gdzie szkodę definiuje się jako uszczerbek w majątku poszkodowanego, powstały wbrew jego woli, zasadniczo w następstwie działania o charakterze bezprawnym. W postępowaniu egzekucyjnym szkoda może powstać w związku z podjęciem przez organ egzekucyjny czynności bez podstawy prawnej lub z przekroczeniem tej podstawy bądź poprzez prowadzenie egzekucji z przekroczeniem jej dopuszczalnego zakresu, wyznaczonego przez treść tytułu wykonawczego.

Przykładem takiego działania może być skierowanie egzekucji do składników majątku dłużnika, które ustawodawca wprost wyłączył spod możliwości zajęcia w art. 829-833, np. do niepodlegającej zajęciu części wynagrodzenia za pracę dłużnika, bądź też skierowanie egzekucji do innych składników majątku dłużnika niż te, do których odpowiedzialność dłużnika została ograniczona w treści tytułu wykonawczego (np. w sytuacji ograniczenia odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki do nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia hipotecznego).

Dłużnik byłby narażony na poniesienie szkody również w przypadku podejmowania przez organ egzekucyjny działań formalnie zgodnych z prawem, ale naruszających zasadę proporcjonalności egzekucji, wynikającą z art. 799 § 1 k.p.c., polegających w szczególności na skierowaniu egzekucji relatywnie niewielkiego długu pieniężnego do bardzo wartościowego składniku majątku dłużnika (np. nieruchomości) w sytuacji, gdy zaspokojenie wierzytelności jest możliwe w drodze egzekucji z wykorzystaniem mniej uciążliwych sposobów, w szczególności poprzez zajęcie rachunku bankowego bądź innych wierzytelności.

W opisanych sytuacjach, szkodą w majątku dłużnika byłby uszczerbek powstały w jego majątku w związku ze skierowaniem egzekucji do jego określonych składników, czyli np. środki pieniężne zajęte i przekazane wierzycielowi mimo ustawowego ograniczenia, bądź utrata określonego składnika majątku w związku z jego sprzedażą w drodze licytacji. Na dłużniku spoczywałby obowiązek wykazania nie tylko samego ryzyka zaistnienia szkody, ale również adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy prowadzoną egzekucją a szkodą.

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się przy tym, że grożąca dłużnikowi szkoda ma mieć charakter realny, tj. stanowić faktyczną stratę majątkową, co wyklucza możliwość zawieszenia postępowania egzekucyjnego tylko z uwagi na ryzyko poniesienia szkody rozumianej jako utracone korzyści, czyli zysk, którego dłużnik nie osiągnie w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym (np. poprzez mniejsze szanse wynajęcia nieruchomości, do której skierowano egzekucję)[2].

Sądy, rozpoznając wnioski o zawieszenie postępowania egzekucyjnego składane w trybie art. 821 k.p.c., dokonują bardzo rygorystycznej oceny przesłanek, których zaistnienie może stanowić podstawę uwzględnienia wniosku. Podstawę decyzji o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego mogą zatem stanowić tylko takie okoliczności, które w sposób jednoznaczny wskazują na duże ryzyko poniesienia przez dłużnika szkody w przypadku dalszego prowadzenia egzekucji, przy równoczesnym wysokim prawdopodobieństwie uwzględnienia wniesionego środka zaskarżenia.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego w omawianym trybie jest możliwe tylko do czasu prawomocnego rozpoznania środka zaskarżenia, wraz z którym złożony został wniosek o zawieszenie, w związku z czym wniosek złożony już po prawomocnym zakończeniu postępowania skargowego bądź zażaleniowego będzie podlegał odrzuceniu. Należy także odróżnić zawieszenie postępowania egzekucyjnego w związku z wniesionym środkiem zaskarżenia na podstawie art. 821 k.p.c. od zawieszenia postępowania egzekucyjnego w ramach zabezpieczenia powództwa przeciwegzekucyjnego. Oba środki mają charakter tymczasowy i służą ochronie dłużnika przed negatywnymi następstwami egzekucji prowadzonej niezgodnie z prawem bądź wbrew istniejącemu stanowi faktycznemu (np. spełnieniu świadczenia), ale ich zastosowanie jest możliwe w odmiennych stanach faktycznych. Błędne zaskarżenie czynności komornika połączone z wnioskiem o zawieszenie postępowania egzekucyjnego w sytuacji, gdy odpowiednim środkiem ochrony dłużnika jest powództwo przeciwegzekucyjne, również może stanowić przyczynę oddalenia wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego w omówionym trybie, o czym będzie mowa w jednym z kolejnych wpisów.

[1] Zob. np. postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 4 grudnia 2018 r., sygn. akt III Cz 1434/18; postanowienie Sądu Okręgowego w Kaliszu z dnia 18 września 2017 r., sygn. akt II Cz 527/17; postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 20 lipca 2015 r., sygn. akt II Cz 1218/15.

[2] Zob. np. postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 13 stycznia 2014 r., sygn. akt II Cz 2199/13.

Zobacz także:
18.08.2020

Powództwo wzajemne w postępowaniu IP

22.05.2020

Przepisy o odpowiedzialności solidarnej chronią też inwestora

07.05.2020

Roszczenie wobec podwykonawcy jako obrona wykonawcy przed roszczeniem inwestora o naprawienie szkody z tytułu nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane

08.11.2019

Zarzut potrącenia: Broń obosieczna – wsteczny skutek potrącenia

12.06.2019

Rozszerzenie powództwa będzie mieć wyższą cenę