Co do zasady zgadzam się z wyrażoną tydzień temu opinią mec. Macieja Gutowskiego o tym, że utrudnienia wynikające z epidemii i stanu zagrożenia epidemicznego uzasadniają przywrócenie terminu – trudno wszak przyjąć, że jakakolwiek strona ponosi winę za nieprzygotowanie się do zaistnienia stanu pandemii. Warto jednak na tę kwestię spojrzeć w szerszym kontekście kryteriów nieponoszenia winy w uchybieniu terminu procesowego.
Sąd Najwyższy głosi tezę, że możliwość przywrócenia terminu wyłączają nawet takie zachowania, którym można przypisać charakter lekkiego niedbalstwa. Oczywiście brak winy powinien być oceniany w sposób uwzględniający miernik staranności, jakiej można wymagać od osoby dbającej należycie o swoje interesy. Wyższy miernik dla profesjonalnego pełnomocnika, niższy dla strony działającej w postępowaniu osobiście.
Uznajmy, że stan epidemii na gruncie przepisów o przywróceniu terminu procesowego jest stanem podobnym do choroby strony lub pełnomocnika. Choroba zaś może uzasadniać uwzględnienie wniosku o przywrócenie terminu prawa procesowego, gdy stanowi ona nadzwyczajne wydarzenie, którego skutków nie można przezwyciężyć (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 15 października 2014 r., V CZ 69/14, z 20 stycznia 2011 r., I UZ 169/10). Z pewnością wydarzeniem nadzwyczajny, którego skutków nie można przezwyciężyć jest także pandemia wirusa.
Sąd Najwyższy zdaje się liberalizować miernik staranności, uznając, że w razie choroby strony działającej samodzielnie lub jej pełnomocnika procesowego, istnieje podstawa do przywrócenia terminu, jeżeli stan zdrowia tych osób uniemożliwił podjęcie działania osobiście lub skorzystanie z pomocy innych osób, względnie jeżeli charakter choroby i zalecenia medyczne dotyczące jej leczenia stanowiły niedającą się usunąć przeszkodę w zachowaniu terminu.
Zwracam jednak uwagę, że Sąd ten posługuje się dwustopniowym testem:
- czy istniała możliwość działania osobiście – jeśli nie, to istniała przeszkoda do dokonania czynności procesowej w terminie,
- czy istniała – mimo tego – możliwości skorzystania z pomocy osób trzecich – jeśli nie, to istniała przeszkoda do dokonania czynności procesowej w terminie.
Przenosząc powyższe na grunt pandemii – w standardowym przypadku strony i pełnomocnicy są zdolni do pracy i mają możliwość skorzystania z pomocy osób trzecich, ale możliwość podejmowania działań jest co najmniej ograniczona, jeśli nie uniemożliwiona z uwag na konieczność narażania zdrowia własnego albo osób trzecich, czego przecież od nikogo nie można wymagać.
Z drugiej strony pamiętajmy, że strony i pełnomocnicy, mają obowiązek takiego zorganizowania pracy, która zapewniłaby sprawną obsługę toczącego się postępowania sądowego w razie choroby, czy urlopu. Problem w tym, że pandemia dotyczy wszystkich obywateli, a pytanie, czy w tej sytuacji trudno wymagać takiego zorganizowania pracy, który zapewniłby sprawną obsługę postępowania, pozostaje otwarte.
Na zakończenie wpisu zwracam uwagę, że w dawniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego znalazła się następująca przyczyna przywrócenia terminu, które może mieć znaczenia w sytuacji ograniczenia albo uniemożliwienia dostępu do czytelni akt: braku w sądzie akt uniemożliwiających stronie sporządzenie i wniesienie w terminie np. apelacji (wyr. SN z 12.12.1968 r., III KR 133/68, OSP 1970, Nr 2, poz. 39).
Krótko mówiąc: w powyższym kontekście orzeczniczym stan zagrożenia epidemią, czy stan pandemii sam w sobie może stanowić podstawę przywrócenia terminu. Czekamy na pierwsze orzeczenia w tym zakresie, dotyczące okresu sprzed wprowadzenia specjalnych regulacji proceduralnych w ramach tzw. tarczy antykryzysowej (przy założeniu, że przepisy nie działają wstecz, a strony w tym okresie zakładały, że nie jest oczywiste, że wejdą w życie).
