W sytuacji długotrwałego procesu, w którym strona pozwana zgłaszając zarzut potrącenia powołuje się na oświadczenie o potrąceniu nie baz znaczenia jest wsteczny skutek potrącenia.
Oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe, czyli od chwili, kiedy zaistniał stan potrącalności wierzytelności. Ów stan, zwany również fazą kompensacyjną, powstaje w chwili spełniania się wszystkich pozytywnych przesłanek potrącenia, to jest wzajemności, wymagalności i zaskarżalności obu wierzytelności, a nadto jednorodzajowości świadczeń, przy jednoczesnym braku przesłanek wyłączających dopuszczalność potrącenia (art. 505 k. c.).
Z powyższego wynika też dopuszczalność przedstawienia do potrącenia wierzytelności przedawnionych w chwili składania oświadczenia, ale nieprzedawnionych na początku fazy kompensacyjnej.
Inaczej rzecz ujmując: w razie późniejszego, niż w chwili powstania stanu potrącalności, złożenia oświadczenia o potrąceniu z mocy prawa następują takie skutki prawne, jakby oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez uprawnionego do tego wierzyciela w chwili powstania stanu potrącalności. Co za tym idzie od rzeczonej chwili za niebyłe należy uznać wszystkie skutki prawne, które wynikały z założenia istnienia wierzytelności, następnie umorzonej wskutek potrącenia. Dotyczy to w szczególności odsetek za opóźnienie za czas po powstaniu stanu potrącalności. Nie dotyczy on oczywiście odsetek należnych do chwili rozpoczęcia fazy kompensacyjnej.
Decyzja o skorzystaniu, bądź nie, z zarzutu potrącenia powinna być poprzedzona kalkulacją możliwych do naliczenia odsetek i w przypadku ich znacznej wysokości, w perspektywie trwania procesu sądowego korzystniejsze może okazać się skorzystanie z pozwu wzajemnego, nawet w sytuacji wcześniejszego złożenia oświadczenia o potrąceniu.
Oczywiście druga strona medalu jest taka, że w przypadku dysponowania wierzytelnością powstałą później niż wierzytelność strony przeciwnej, składając oświadczenie o potrąceniu możemy z kolei drugą stronę pozbawić „naliczonych” odsetek.
Każdorazowo zatem analizujmy rzeczywisty rachunkowy skutek potrącenia.
