Powyższa kwestia była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w jednym z jego ostatnich orzeczeń, w sprawie prowadzonej pod sygn. akt I CSK 513/18.
Rozpatrywana sprawa została wszczęta z powództwa Jerzego K., zajmującego się produkcją wózków inwalidzkich od 1990 roku. Warto dodać, że na jego rzecz kilkanaście lat temu został zarejestrowany wzór mechanizmu wózka inwalidzkiego, którego ochrona obecnie już wygasła w związku z upływem czasu. Powód zarzucił pozwanemu, że ten naruszył jego prawa autorskie do projektu wózka. Podniósł on przy tym, iż w sprawie tej chodzi o skopiowanie wizerunku wózka, przypominającego literę „S”, a nie jego elementów funkcjonalnych, wynikających z samego charakteru i właściwości przedmiotu. W rezultacie powyższego powód sformułował roszczenie o zaniechanie wprowadzania do obrotu przedmiotowego wózka, opublikowanie przeprosin oraz zasądzenie odpowiedniej kwoty pieniężnej tytułem zadośćuczynienia.
Przypomnijmy, że zgodnie z ustawą o prawach autorskich i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Rozważenia co stanowi utwór są ciągle kwestią istotną, będącą przedmiotem licznych sporów sądowych. Do ciekawszych z nich należą przykładowo te związane z ustaleniem, czy ochroną prawnoautorską można objąć choćby zapach czy przepis kulinarny. W praktyce częstym problemem jest nadto kwestia, czy dany mebel jest wystarczająca oryginalny, a jego forma nie wynika głównie z funkcjonalności, by móc określić go mianem utworu. Z podobnym dylematem mamy do czynienia w opisywanej sprawie.
W analizowanym orzeczeniu pochylono się nad tworem, jakim jest wózek inwalidzki.
W pierwszej instancji Sąd Okręgowy oddalił powództwo uznając, że wózek inwalidzki nie stanowi utworu wedle ustawy o prawie autorskich i prawach pokrewnych. Uzasadniając swe orzeczenie Sąd pokreślił, że jest on pozbawiony elementów twórczych, a sposób jego składania znany jest od lat. Podobna argumentacja została podzielona przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie.
Finalnie sprawa trafiła do Sądu Najwyższego. Wskazał on, że pewne cechy indywidualne przedmiotu, w tym wypadku wózka, nie czynią z niego utworu chronionego prawem. Sąd Najwyższy porównał to do ochrony, jaką obejmowana jest książka. Jak podkreśliła sędzia Anna Owczarek, utworem może być treść w niej zawarta, pod warunkiem że jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Podobieństwo wózków wynika z ich przeznaczenia, wymagań techniki. Od lat ich wzór należy do domeny publicznej, łącznie z mechanizmem składania, i nie może być przez nikogo zawłaszczany.
Zdaniem Sądu, specyficzna figura „S” jest elementem ubocznym, który nie zmienia powyższej oceny.
Niezależnie od oceny powyższego stanowiska, warto zaznaczyć, ze ochroną krajową wciąż objęte są wózki inwalidzkie, które zostały zarejestrowane jako wynalazki, choć prawo do wielu z nich wygasło w związku z brakiem uiszczenia opłaty za ochronę. Aktualnie ochroną pozostaje wciąż objęty przykładowo wózek inwalidzki z otwieraną klapą, którego numer prawa wyłącznego to 204676.
Projekt wózka inwalidzkiego chronionego prawem wyłącznym numer 204676, źródło: https://grab.uprp.pl/PrzedmiotyChronione/Strony%20witryny/Przedmiot.aspx?IdRysunku=3772138
Koncepcja Sądu Najwyższego oznacza pozbawienie autorów projektów wózków ochrony na gruncie prawa autorskiego. Tymczasem często tego rodzaju urządzenia istotnie różnią się między sobą, nie tylko elementami wizualnymi, ale i funkcjonalnymi. Ich producenci i projektanci wciąż pracują nad wprowadzeniem rozwiązań mających na celu ułatwienie z ich korzystania osobom niepełnosprawnych, co uznać należy za działanie jak najbardziej pożądane i potrzebne. W świetle powyższego orzeczenia rekomendowanym rozwiązaniem jest składanie wniosków o rejestracje tego rodzaju przedmiotów jako wynalazków, objętych ochrona na okres 20 lat.
