Romanse rycerskie są pieśnią ubiegłych wieków – współczesny Don Kichot Miguela de Cervantesa porzucił walkę z wiatrakami na rzecz uwikłania się w konflikt o… hiszpański ser.
Prawnoautorska ochrona jakości produktów rolno-spożywczych na poziomie unijnym
Unijna polityka jakości stoi na straży ochrony nazw konkretnych produktów rolno-spożywczych oraz promocji ich unikalnych cech, związanych z ich pochodzeniem geograficznym oraz tradycyjną wiedzą specjalistyczną. W tym celu mocą rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (dalej „Rozporządzenie”) ustanowiono trzy systemy ochrony:
- Chronioną Nazwę Pochodzenia (ChNP);
- Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG);
- Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność (GTS).
Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP) to nazwa, którą określa się produkt:
- pochodzący z określonego miejsca, regionu lub, w wyjątkowych przypadkach, kraju,
- którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludzkie; oraz
- którego wszystkie etapy produkcji odbywają się na określonym obszarze geograficznym.
Model ochrony ChNP działa dwutorowo – po pierwsze, unijne oznaczenie mają na celu chronić producenta przed niewłaściwym wykorzystywaniem i naśladowaniem zarejestrowanej nazwy produktu, z drugiej zaś strony dla konsumenta mają stanowić gwarancję wartości dodanej, w tym pochodzenia produktu z deklarowanego regionu.
Spór o hiszpański ser
Zakres ochrony ChNP ustalony został w art. 13 Rozporządzenia. Stosownie do ust. 1 lit. b i c przywołanego przepisu zarejestrowane nazwy są chronione przed:
- wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem, nawet jeśli podano prawdziwe pochodzenie produktów lub usług lub jeśli chroniona nazwa została przetłumaczona lub towarzyszą jej określenia takie jak: „styl”, „typ”, „metoda”, „zgodnie z recepturą stosowaną”, „imitacja” i tym podobne, w tym jeśli produkty te są wykorzystywane jako składnik;
- wszelkimi innymi fałszywymi lub mylącymi wskazaniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych właściwości produktu, które są podane na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiale reklamowym lub dokumentach odnoszących się do danego produktu oraz opakowaniem produktu w pojemnik mogący przekazać fałszywe wrażenie co do jego pochodzenia.
Pojęcie „przywołania” dotyczy sytuacji, w której wyrażenie zastosowane do oznaczenia niechronionego produktu zawiera część zarejestrowanej nazwy – którą dany produkt nie może się posługiwać – w taki sposób, że gdy konsument zetknie się z nazwą tego produktu, w jego umyśle powstanie wyobrażenie towaru, którego nazwa podlega ochronie.
Na tle problemu „przywołania” zapadł m.in. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 2 maja 2019 r., sygn. C-614/17. Spór dotyczył Manchego, czyli hiszpańskiego gatunku sera produkowanego z owczego mleka i pochodzącego z równin La Manchy. Powództwo przeciwko producentowi serów wniósł podmiot odpowiadający za zarządzanie Chronioną Nazwą Pochodzenia „queso manchego”. Powód zarzucił pozwanemu stosowanie etykiet i wprowadzania do obrotu szeregu serów („Adarga de Oro”, „Super Rocinante” i „Rocinante”) z naruszeniem ChNP „queso manchego”, ponieważ etykiety te i wyrażenia stanowiły niezgodne z prawem przywołanie Chronionej Nazwy Pochodzenia „queso manchego” w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b Rozporządzenia.
Przywołanie miało polegać w szczególności na działaniu polegającym na kreowaniu przez pozwanego nawiązań do regionu La Manchy oraz postaci Don Kichota z La Manchy – słynnego bohatera powieści Miguela de Cervantesa, tj. nawiązań do obszaru geograficznego, w którym wytwarzany jest chroniony „queso manchego”:
- Don Kichot został opisany przez sąd odsyłający jako posiadający pewne cechy fizyczne i elementy ubioru analogiczne do tych, jakie posiada postać przedstawiona na motywie graficznym umieszczonym na etykiecie „Adarga de Oro”, czyli sera produkowanego przez pozwanego;
- nadto pozwany produkował ser o nazwie „Rocinante”, która odpowiadała imieniu konia dosiadanego przez Don Kichota;
- wiatraki, z którymi walczy Don Kichot, stanowią charakterystyczny element krajobrazu regionu La Mancha. Na niektórych etykietach serów i grafikach zamieszczonych na stronie internetowej pozwanego, która zawiera również reklamy serów nieobjętych Chronioną Nazwą Pochodzenia „queso manchego”, widnieją krajobrazy z wiatrakami i owcami.
Spór dotarł do hiszpańskiego sądu najwyższego, który postanowił zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej „TS”) z pytaniami prejudycjalnymi dot. wykładni art. 13 ust. 1 lit. b Rozporządzenia w zakresie dokonywania „przywołania” Chronionej Nazwy Pochodzenia przez podmiot nieposiadający do niej praw.
W powyższym zakresie TS w szczególności wyjaśnił, że przywołanie zarejestrowanej nazwy chronionej nie musi nastąpić koniecznie poprzez użycie nazw, które wykazują wizualne, fonetyczne lub konceptualne podobieństwo do ChNP – przywołanie może nastąpić także poprzez użycie oznaczeń graficznych. Do oceny sądu odsyłającego TS pozostawił to, czy oznaczenia graficzne umieszczone na opakowaniach serów pozwanego (postać Don Kichota, region La Manchy) mogą przywodzić konsumentom bezpośrednio na myśl produkt posiadający zarejestrowaną nazwę „queso manchego” – co jest decydującym kryterium dla ustalenia, czy dany element przywołuje zarejestrowaną nazwę w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b Rozporządzenia.
Nadto TS wypowiedział się w kwestii problematyki używania oznaczeń graficznych przywołujących obszar geograficzny, z którym związana jest Chroniona Nazwa Pochodzenia. Ochrona przed przywołaniami ChNP przysługuje również w sytuacji, gdy rzeczone oznaczenia graficzne są stosowane przez producenta mającego siedzibę w tym regionie, ale którego produkty podobne lub porównywalne do produktów objętych tą Chronioną Nazwą Pochodzenia nie są nią objęte. Wykluczenie takiego przywołania spod ochrony gwarantowanej art. 13 ust. 1 lit. b Rozporządzenia skutkowałoby zezwoleniem na stosowanie przez nieuprawnionego producenta oznaczeń przywołujących obszar geograficzny, którego nazwa stanowi element Chronionej Nazwy Pochodzenia, a w konsekwencji pozwoleniem temu producentowi mu na skorzystanie w nienależny sposób z renomy ChNP.
Do sądu odsyłającego TS pozostawił ustalenie, czy istnieje bliskość konceptualna, wystarczająco bezpośrednia i jednoznaczna między oznaczeniami graficznymi „queso manchego” a regionem La Mancha. Tym samym sąd odsyłający powinien upewnić się, czy rysunki postaci przypominającej Don Kichota z Manchy, chudego konia i krajobraz z wiatrakami i owcami mogą tworzyć bliskość konceptualną z ChNP „queso manchego”, w taki sposób, że konsument będzie miał bezpośrednio na myśli wyobrażenie produktu objętego ChNP „queso manchego”. Jak zostało wskazane w wyroku, sąd odsyłający powinien w szczególności odnieść się do pojęcia przeciętnego konsumenta, właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego. Sposób postrzegania produktu przez przeciętnego konsumenta powinien stanowić wyznacznik ustalenia, czy ma miejsce „przywołanie” w rozumieniu art. 13 ust. 1 lit. b Rozporządzenia. Pojęcie przeciętnego konsumenta należy rozumieć w ten sposób, że odnosi się ono do konsumentów europejskich, w tym konsumentów państwa członkowskiego, w którym wytwarzany jest produkt, który daje sposobność do przywołania chronionej nazwy lub z którym ta nazwa jest związana geograficznie, i w którym produkt ten jest w większości spożywany.
Podsumowanie
Unijne systemy jakości mają na celu wyważenie ochrony przyznanej dwóm grupom interesu – rolnikom/producentom oraz konsumentom. Z orzeczenia wydanego przez Trybunał Sprawiedliwości UE wynika, że decydujące znaczenie dla dokonania oceny naruszenia ochrony przyznanej ChNP ma odniesienie ocenianego stanu do modelowej reakcji przeciętnego konsumenta.
Przez wzgląd na specyfikę rynkową to właśnie konsumenci narażeni są na dezorientację i potencjalne wprowadzenie w błąd przez nieuczciwe praktyki. W tym celu zakres ochrony ChNP przyznany w art. 13 Rozporządzenia jest możliwie szeroki, na co wskazują w szczególności takie zwroty jak „zarejestrowane nazwy są chronione przed wszelkiego rodzaju niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem” czy „wszelkim bezpośrednim lub pośrednim wykorzystaniem” lub „wszelkimi innymi fałszywymi lub mylącymi wskazaniami”.
Szeroki zakres ochrony należy uznać za spójny z celami, jakie mają za zadanie spełniać unijne systemy jakości – tj. wspieranie producentów w informowaniu kupujących i konsumentów o cechach produktów i środków spożywczych i związanej z nimi produkcji rolnej, by tym samym zapewnić:
- uczciwą konkurencję – rolnikom i producentom produktów rolnych i środków spożywczych mających cechy i właściwości stanowiące wartość dodaną;
- dostęp konsumentów do wiarygodnych informacji na temat tych produktów;
- przestrzeganie praw własności intelektualnej; oraz
- integralność rynku wewnętrznego.
