W toku bądź przed wszczęciem postępowania nierzadko chcemy podjąć czynności mające na celu zagwarantowanie, że dochodzone przez nas roszczenia zostaną zrealizowane w przypadku pozytywnego wyniku sprawy. Środkiem służącym uzyskaniu takiej gwarancji jest zabezpieczenie roszczenia, które polega na tymczasowym uregulowaniu relacji pomiędzy stronami na czas trwania postępowania sądowego. W tym artykule omówiono problem zabezpieczenia roszczenia o ochronę dóbr osobistych, w tym możliwe sposoby zabezpieczenia oraz różnice występujące pomiędzy zabezpieczeniem roszczeń w przypadku naruszenia dóbr osobistych a zabezpieczeniem pozostałych roszczeń.
Roszczenia podlegające zabezpieczeniu możemy podzielić na roszczenia o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. W przypadku tych pierwszych sposób zabezpieczenia najczęściej polegać będzie na zajęciu ruchomości lub środków znajdujących się na rachunku naszego dłużnika. Sytuacja ta jest bardziej skomplikowana w przypadku drugiego rodzaju roszczeń.
Zgodnie bowiem z art. 731 kodeksu postępowania cywilnego, zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Jak zatem zabezpieczyć roszczenia w sprawach o naruszenie dóbr osobistych?
Wskazana powyżej zasada dotycząca zakazu wywierania w ramach zabezpieczenia skutku, jaki powód zamierza osiągnąć w wyniku wytoczenia powództwa, w przypadku roszczeń o charakterze niepieniężnym doznaje istotnych ograniczeń.
Jak wynika z art. 755 § 1 k.p.c., jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych.
Sąd może w szczególności:
1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania;
2) ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem;
3) zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia;
4) uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem;
5) nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
Powyższe wyliczenie nie jest jednakże katalogiem zamkniętym. W przypadku zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych każdorazowo należy uwzględniać bowiem cel zabezpieczenia.
Zabezpieczenie nowacyjne
Zgodnie z powołanym przepisem, w przypadku roszczeń o charakterze niepieniężnym przewidziano możliwość tzw. zabezpieczenia nowacyjnego. Polega ono na tymczasowym uregulowaniu stosunków między stronami, poprzez stworzenie prowizorycznej sytuacji prawnej do czasu rozstrzygnięcia sprawy.
Nowacyjne zabezpieczenie roszczeń może nie różnić się od treści rozstrzygnięcia sprawy, o ile uprawniony wykaże, że bez takiego zabezpieczenia narażony będzie na szkodę albo inne niekorzystne skutki. Wynika to wprost z nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z dnia 16 września 2011 roku, które wprowadziła do art. 755 k.p.c. nowy § 21.
W sprawach o ochronę dóbr osobistych zabezpieczenie może polegać w szczególności na zakazie publikacji określonych treści, naruszających dobra osobiste uprawnionego. Może ono przyjąć taką formę jedynie, gdy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny.
Zakaz publikacji zastosowany w trybie zabezpieczenia roszczenia z tytułu naruszenia dóbr osobistych nie różni się w swej treści od przyszłego merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie, skoro podstawowe roszczenie wynikające z naruszenia dóbr osobistych to roszczenie o zaniechanie (art. 24 k.c.). Jest to jednak dopuszczalne rozwiązanie, co uznać należy za właściwe. Publikacja naruszająca dobra osobiste pociąga bowiem za sobą dotkliwe skutki dla uprawnionego, które to skutki często są nieodwracalne. Konsekwencje naruszenia czci oraz innych przejawów naruszenia dóbr osobistych nie dają się również wyeliminować w drodze roszczeń pieniężnych o zadośćuczynienie lub naprawienie szkody. Należy mieć jednak na względzie, iż rozwiązanie to nie może być utożsamiane z dowolną możliwością cenzury treści. Z tego względu art. 755 § 2 k.p.c. uzależnia dopuszczalność orzekania przez sąd w trybie zabezpieczenia zakazu publikacji od tego, czy nie sprzeciwia się temu ważny interes publiczny. Do sądu należy zatem wyważenie dwóch godnych ochrony wartości: dóbr osobistych uprawnionego oraz interesu publicznego, któremu służy publikacja w środkach społecznego przekazu[1].
Co na to orzecznictwo ?
W judykaturze wskazuje się, że odniesieniu do roszczeń niepieniężnych, jakim przykładowo jest roszczenie o usunięcie spornego oświadczenia z witryny internetowej, zgodnie z art. 755 § 21 k.p.c., po spełnieniu dodatkowych przesłanek przewidzianych w tym przepisie, nie stosuje się art. 731 k.p.c. Oznacza to, że zabezpieczenie w takim przypadku może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, nadal nie przestając jednak być tylko zabezpieczeniem, które upada po upływie określonego terminu, chyba że roszczenie zostanie uwzględnione w wyroku rozstrzygającym sprawę, której było przedmiotem[2].
W innym z orzeczeń podkreślono z kolei, iż zabezpieczenie roszczenia o zakazanie naruszeń dóbr osobistych może polegać również na nakazaniu modyfikacji treści dokumentu[3].
Nadto w praktyce przyjęto, że sposób zabezpieczenia może przyjąć nadto postać nakazania wycofania z dystrybucji dodatku do czasopisma w postaci naklejek zawierających obraźliwe treści[4].
Sposób zabezpieczenia zależeć będzie od indywidualnych okoliczności sprawy. Należy jednak mieć na uwadze, iż w określonych sytuacjach może być on tożsamy z zaspokojeniem roszczenia, celem ochrony praw uprawnionego.
Konieczne jest jednak wykazanie, że bez takiego zabezpieczenia uprawniony narażony będzie na szkodę albo inne niekorzystne skutki. Jest to szczególna forma interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Dotyczy to także sytuacji, w której szkoda lub inne niekorzystne następstwa wprawdzie już zaistniały, ale możliwa jest ich dalsza eskalacja. Okoliczność ta powinna być zarazem uprawdopodobniona zgodnie z art. 7301 § 1.
[1] Jakubecki Andrzej (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 730-1217, opublikowano: LEX/el. 2019,
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2016 r., sygn. akt II PK 193/15,
[3] Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt IV Co 218/15,
[4] Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 lipca 2019 r., sygn. akt IV Co 130/19.
