Zakres zabezpieczenia

W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można domagać się udzielenia zabezpieczenia. Wybierając sposób zabezpieczenia sąd powinien udzielić ochronie roszczeniu powoda w taki sposób, aby nie obciążać pozwanego ponad potrzebę (zasada minimalnej uciążliwości). Reguła ta leży u podstaw zasady, zgodnie z którą zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 731 k.p.c.). Przy zabezpieczaniu roszczeń niepieniężnych możliwe jest jednak udzielenie zabezpieczenia zmierzającego do zaspokojenia roszczenia, jeśli jest to konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków (art. 755 § 2¹ k.p.c.).

 CZĘŚCIOWE ZASPOKOJENIE ZBYT UCIĄŻLIWE ?

Sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie. (art. 738 k.p.c.). Udzielając ochrony prawnej powodowi (uprawnionemu), sąd powinien udzielić mu ochrony należytej, czyli takiej, która zabezpieczy jego interesy w razie uwzględnienia powództwa. Postanowienie sądu o udzieleniu zabezpieczenia nie rozstrzyga jednak sprawy co do istoty, stanowi więc mocną ingerencję w prawa pozwanego. Ochrona prawna udzielana roszczeniu powodowi (uprawionemu) jest ze swej natury jedynie tymczasowa[1].

Konsekwencją powyższego jest konieczność zapewnienia ochrony pozwanemu (obowiązanemu). Udzielając zabezpieczenia sąd musi uwzględnić interesy obu stron, skutkiem czego zabezpieczenie nie może być nadmiernie uciążliwe. Najbardziej możliwą formą zabezpieczenia roszczenia byłoby takie zabezpieczenie, które w zasadzie odnosi te same skutki co orzeczenie rozstrzygające sprawę. Z uwagi na powyższe ustawodawca wyłączył możliwość udzielania takich zabezpieczeń, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 731 k.p.c.). Przez długi czas nie byłoby zatem możliwe zabezpieczenie powództwa o eksmisję gruntu przez zakazanie uprawy ziemi[2], czy zabezpieczenie powództwa o eksmisje z lokalu poprzez zobowiązanie pozwanego do odstąpienia powodowi jednej izby z zajmowanego pomieszczenia[3]. Oba sposoby zmierzałyby bowiem do częściowego zaspokojenia dalszych roszczeń powoda[4].

ZABEZPIECZENIA ZMIERZAJĄCE DO SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

Art. 755 § 2¹ k.p.c. stanowi wyłom w omawianej regulacji, jako że dopuszcza zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych zmierzające do spełnienia świadczenia. Konieczne jest jednak spełnienie następujących przesłanek:

1. jest to konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub;
2. jest to konieczne dla odwrócenia innych niekorzystnych dla powoda (uprawnionego) skutków.

Oprócz powyższych przesłanek, należy spełnić również ogólne warunki udzielenia zabezpieczenia, tj. uprawdopodobnić roszczenie oraz wykazać interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia.

GROŻĄCA SZKODA LUB INNE NIEKORZYSTNE SKUTKI

Treść zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, może być taka sama jak treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, o ile uprawniony uprawdopodobni, że bez takiego zabezpieczenia narażony będzie na szkodę albo inne niekorzystne skutki[5].

Spełnienie przesłanki grożącej szkody będzie zatem polegało na wykazaniu faktów, które w wysoki sposób uprawdopodabniają, że wskutek nieudzielenia zabezpieczenia majątek powoda (uprawnionego) zmniejszy się wskutek straty czy też utraconych korzyści. Uprawione wydaje się odwoływanie do art. 361 § 2 k.c. przy definiowaniu pojęcia „szkody”.

Postulować należy, że groźba szkody powinna być realna w sensie obiektywnym, wysoce prawdopodobna, o rozmiarach które odpowiadają intensywności ingerencji w prawa pozwanego (obowiązanego). Interes powoda w uzyskaniu zabezpieczenia tożsamego z merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy nie może być zatem wyraźnie mniejszy niż interes pozwanego.

Drugą przesłanką umożliwiającą udzielenie zabezpieczenia roszczeniu powoda są „inne niekorzystne skutki”. Ustawodawca celowo zdecydował się na otwarty katalog możliwych niekorzystnych skutków. Niekorzystnymi skutkami będą skutki takie, które nie wiążą się z szkodą w majątku powoda (uprawnionego) czy to w postaci straty czy też utraconych korzyści, ale naruszają jego prawa w inny sposób. Konsekwencją ich wystąpienia będzie zatem naruszenie interesów powoda (uprawnionego) zasługujących na ochronę.

PODSUMOWANIE

W postępowaniach sądowych nierzadko a priori eliminowane są sposoby zabezpieczenia dalece ingerujące w prawa pozwanego (obowiązanego), w tym sposoby zabezpieczenia roszczeń zmierzające do spełnienia świadczenia. Postępowanie takie wydaje się całkowicie nieuprawnione w sytuacji, w której powód (uprawniony), dochodząc roszczenia niepieniężnego, jest w stanie wykazać grożącą mu szkodę lub inne niekorzystne skutki w razie nieudzielenia zabezpieczenia.

[1] Postanowienie Sądu Najwyższego z 17 lutego 1986 r., sygn. akt: IV CZ 17/86).

[2] Orzeczenie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z 30 kwietnia 1952 r., sygn. akt: III CZ 340/52.

[3] Orzeczenie Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z 20 grudnia 1956 r., sygn. akt: III CZ 638/53.

[4] Postanowienie Sądu Najwyższego z 16 listopada 1962 r., sygn. akt: I CZ 150/62.

[5] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu I Wydział Cywilny z dnia 12 kwietnia 2013 r., sygn. akt: I ACz 590/13.