14.03.2020

ALERT PRAWNY – Koronawirus a relacje z kontrahentami

Przedsiębiorcy obawiają się, że sytuacja spowodowana rozpowszechnianiem się koronawirusa może doprowadzić do załamania gospodarki, a wiele firm będzie miało problemy w terminowej realizacji swoich zobowiązań umownych. Z dnia na dzień pojawiają się kolejne pytania i wątpliwości przedsiębiorców związane z wirusem SARS-CoV-2, w szczególności wpływu rozwiązań przewidzianych w nowej specustawie ws. koronawirusa na bieżącą działalność.

W związku z tym zespół Kancelarii FILIPIAK BABICZ LEGAL przygotował dla przedsiębiorców zestawienie najważniejszych informacji prawnych, które mogą przyczynić się do zabezpieczenia interesów w relacjach biznesowych z kontrahentami.

AKTUALNY STAN PRAWNY

Ustawodawca dotychczas, w obliczu zagrożenia epidemiologicznego, zdecydował się na przyjęcie jednej ustawy, w ca-łości poświęconej aktualnej problematyce epidemiologicznej. Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19,innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374) wprowadza dodatkowe uprawnienia zarówno dla pracodawców, jak i dla pracowników. Nie dotyczy jednak problematyki cywilnoprawnej. Wobec tego przy ocenie relacji biznesowych odwołać należy się do ogólnych zasad kodeksowych.

Mając na uwadze sytuację epidemiologiczną w kraju należy przede wszystkim poruszyć zagadnienie terminowej realizacji zobowiązań umownych. Problem z dostawą surowców, wzmożona absencja pracowników, w końcu gwałtowna zmiana cen może przyczynić się do wydłużenia terminu dostarczenia końcowego produktu lub wykonania zamówionej usługi. Rozwiązaniem wydaje się ułożenie stosunków umownych z uwzględnieniem stanu siły wyższej.

RYZYKO OPÓŹNIENIA WYKONANIA UMOWY. CO DALEJ?

Pojęcia siły wyższej ustawodawca nie definiuje, ale przyjmuje się właściwie powszechnie, iż jest to zjawisko:

1) zewnętrzne,
2) niemożliwe do przewidzenia,
3) niemożliwe do zapobieżenia.

Wymaga się, aby wszystkie te cechy występowały łącznie. Odpowiada to obiektywnej teorii siły wyższej, bowiem kryterium wyróżniającym jest tu kwalifikacja samego zdarzenia, a nie stopień staranności działającego człowieka (tak też SN w wyroku z 9 lipca 1962 r., I CR 34/62, OSN 1963, Nr 11, poz. 262). Typowymi przykładami siły wyższej są powodzie, huragany, wyładowania atmosferyczne, trzęsienia ziemi, epidemie czy działania wojenne.

Siła wyższa ma mieć charakter nadzwyczajny, a zatem zdarzenie to musi być niemożliwe do
przewidzenia. Zdarzenie stanowiące siłę wyższą musi mieć też charakter przemożny, a zatem stwierdzić trzeba, iż jego niekorzystnym skutkom nie dało się zapobiec.

W obliczu epidemii koronawirusa, nie sposób nie zgodzić się z twierdzeniem, że danego zjawiska w ogóle nie dało się przewidzieć, a tym samym nie było można określić jego skutków. Zjawisko o tak dużej skali (scharakteryzowane jako pandemia), można scharakteryzować jako nadzwyczajne. Wystąpienie samego zdarzenia, jego zasięg, siła i skutki objęte były do niedawna nikłym stopniem prawdopodobieństwa. W momencie, w którym siła wyższa wystąpiła, de facto wymknęła się spod ludzkiej kontroli.

SIŁA WYŻSZA W KONTRAKTACH

Dokonując analizy możliwości powołania się na okoliczność siły wyższej, należy zwrócić szczególną uwagę na zapisy umowne. Powszechną bowiem praktyką jest wprowadzanie klauzuli siły wyższej jakoswoistego bezpiecznika na wypadek ujawnienia się nieoczekiwanych przeszkód.

Najczęściej w kontraktach spotyka się zapis, zgodnie z którym odpowiedzialność stron z tytułu
nienależytego wykonania umowy wyłączają jedynie zdarzenia siły wyższej. Przy czym przez tego rodzaju zdarzenie strony określiły zdarzenie nagle, niezależne od woli stron, których nie można było przewidzieć i którym nie można było zapobiec, a które mają wpływ na wykonanie umowy w ten sposób, że uniemożliwiają wykonanie umowy w całości lub w części przez pewien okres lub definitywnie, przy czym mogą to być w szczególności okoliczności wskazane w umowie.

W polskim systemie prawnym zasadą jest, że dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności
nie ponosi (art. 471 k.c.). Taką okolicznością jest właśnie siła wyższa. W obrocie gospodarczym
możliwe jest jednak ograniczenie lub rozszerzenie możliwości powołania się na powołaną klauzulę. Wobec tego w umowie strony mogą zgodne ustalić, że:

a.       obie strony nie są odpowiedzialne za skutki wynikające z działania siły wyższej,
w szczególności wymienionych w umowie, a także innych zdarzeń, na które strony nie mają żadnego wpływu i których nie mogły uniknąć,

b.      strona, u której wyniknęły utrudnienia w wykonaniu umowy wskutek działania siły wyższej, jest obowiązana do b poinformowania drugiej strony o wystąpieniu i ustaniu działania siły wyższej bez zbędnej zwłoki lub w ściśle określonym terminie,

c.       brak powiadomienia lub zwłoka w powiadomieniu drugiej strony o wystąpieniu siły wyższej
spowoduje brak możliwości skutecznego powołania się na siłę wyższą jako przyczynę zwolnienia z odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
w przyszłości.

Wobec tego ważne jest, aby w pierwszej kolejności sięgnąć do treści umowy i ustalić, czy dany podmiot jest zobowiązany do bezzwłocznego zawiadomienia drugiej strony o wystąpieniu utrudnień spowodowanych siłą wyższą, czy przewidziano w umowie definicję siły wyższej,
a jeśli tak, czy zakresu tego pojęcia nie wyłączono epidemii (ewentualnie nie określono zakresu jej występowania). Strony mogły bowiem ustalić, że dana okoliczność (w tej sytuacji epidemia) nie jest podstawą do uchylenia się od odpowiedzialności za nieterminową realizację umowy.

Zakres dopuszczalnych modyfikacji umownych obejmuje również takie ukształtowanie wzajemnej odpowiedzialności, że strony będą odpowiadały także w przypadku zaistnienia siły wyższej. Niejednokrotnie można także spotkać się z zapisami uprawniającymi drugą stronę do odstąpienia od umowy w razie wystąpienia niemożności świadczenia – również w razie braku winy po stronie kontrahenta.

Istotne jest również to, że przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru działalności przedsiębiorcy, powinien on podjąć wszelkie możliwe i prawem przewidziane działania w celu zminimalizowania wpływu działania siły wyższej na wykonywanie zawartej umowy.

Nie sposób przecenić zatem rzetelnej analizy umów pod kątem możliwości uwolnienia się od
odpowiedzialności za skutki wystąpienia siły wyższej. Wszystkie szczególne przypadku, zwłaszcza transakcji z elementem międzynarodowym, powinny stanowić przedmiot odrębnej weryfikacji.

Zobacz także:
15.07.2022

Nowa ustawa deweloperska – nowe instrumenty ochrony nabywców w postępowaniu upadłościowym

06.05.2022

Decyzje środowiskowe przy realizacji zespołów budynków jednorodzinnych

07.04.2022

Umowa rezerwacyjna na gruncie nowej ustawy deweloperskiej

21.03.2022

Specplany lokalizacyjne w miejsce uchwał lokalizacyjnych z tzw. lex deweloper. Czy to koniec specustawy mieszkaniowej?

11.03.2022

Organy niesłusznie odmawiają wydawania zaświadczeń o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów w prawo własności

29.01.2021

Depenalizacja samowoli budowlanej

22.12.2020

Przeniesienie pozwolenia na budowę w nowelizacji prawa budowlanego a prawa autorskie do projektu budowlanego

16.12.2020

Przeniesienie decyzji o pozwoleniu na budowę po nowelizacji ustawy – Prawo budowlane