19.02.2021

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność

Przepis ustanawiający odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 299 k.s.h.) przewiduje określony przypadki, w których członek zarządu nie będzie musiał regulować zobowiązań spółki. Zgodnie z nim, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że:

1) we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;

2) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy;

3) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Każdej z wyżej wymienionych przesłanek warto się przyjrzeć szczegółowo, celem ustalenia czy znajdą one zastosowanie w naszej sprawie.

Złożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości

Pierwszą z przesłanek wyłączających odpowiedzialność członka zarządu jest wykazanie przez niego, że we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Najwięcej wątpliwości budzi przy tym interpretacja czasu właściwego do złożenia wniosku. Obecnie najczęściej definiuje się go poprzez odwołanie do art. 21 ust. 1 ustawy prawo upadłościowe. Przepis ten wskazuje, że właściwym czasem do złożenie wniosku jest termin 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Okoliczności każdej ze spraw są jednak różne, dlatego muszą one podlegać każdorazowej indywidualnej ocenie. Z tego względu w orzecznictwie wypracowano rozmaite wytyczne, prowadzące do konkluzji, że czasem odpowiednim na zgłoszenie wniosku jest moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym[1]. Wytyczne co do właściwego czasu będą miały zastosowanie również do wydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Wniosek o ogłoszenie upadłości nie musi być złożony przez członka zarządu, który chce się uwolnić od odpowiedzialności. Liczy się bowiem sam fakt jego złożenia, niezależnie przez kogo. Warto przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy prawo upadłościowe, legitymację czynną do zgłoszenia wniosku ma każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw spółki i do jej reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Co ciekawe, podkreśla się, że wniosek ten może pochodzić nawet od wierzyciela[2]. Przepis nie wymaga bowiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wyłącznie przez członka zarządu. Odmienne stanowisko zmuszałoby każdego członka zarządu do składania własnego wniosku o ogłoszenie upadłości mimo prowadzonego już postępowania w tym przedmiocie[3].

Należy jednakże pamiętać, że znaczenie mieć będzie tylko poprawnie wniesiony wniosek. Jeśli bowiem zostanie on zwrócony na skutek nieuzupełnienia braków formalnych, nie wywrze on skutków prawnych.

Brak winy w niezgłoszeniu wniosku

Odpowiedzialność członka zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. oparta jest na zasadzie winy. Oznacza to, że jeśli członek zarządu nie będzie ponosić winy za niezgłoszenie wniosku, nie będzie on mógł odpowiadać za zobowiązania spółki. Wykazanie jej braku nie będzie jednak łatwe w praktyce. Każdy z członków zarządu zobowiązany jest bowiem do dochowania należytej staranności przy sprawowaniu swej funkcji oraz dbałości o sytuację spółki. Warto również zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego, w którym podkreślono, że odpowiedzialności członka zarządu nie uchyla również umowa łącząca członków zarządu co do sposobu kierowania sprawami spółki, w szczególności ustalony umownie podział czynności[4].

W istocie okolicznościami pozwalającymi na stwierdzenie braku winy będą czynniki takie jak przykładowo długotrwała choroba członka zarządu lub inne okoliczności obiektywnie niezależne od niego.

Brak szkody

Ostatnią z przesłanek zwalniających członka zarządu z odpowiedzialności jest brak szkody wierzyciela w przypadku niezgłoszenia w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie odpowiedzialności. Brak szkody oznacza, że delikt członka zarządu polegający na niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego nie zmniejszył możliwości zaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki[5]. Dotyczy to zatem sytuacji, w której mimo złożenia we właściwym momencie wniosku o ogłoszenie upadłości, wierzytelność wierzyciela nie zostałaby zaspokojona. Może być tak w szczególności w sytuacji, w której wniosek ten zostałby oddalony z uwagi na brak środków wystarczających dla prowadzenia postępowania upadłościowego. Należy jednakże pamiętać, że analiza braku szkody będzie mieć miejsce w odniesieniu do momentu, który stanowił właściwy czas do złożenia wniosku.

Niezależnie od powyższych przesłanek członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za pomocą ogólnych instytucji prawa cywilnego, przykładowo poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia bądź potrącenia[6]. Może on jednak podnosić wyłącznie zarzuty przysługujące jemu, a nie spółce.

 [1] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1997 roku, II CKN 117/97,

[2] A. Karolak, w: A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu sp. z o.o., s. 57,

[3] K. Osajda, Niewypłacalność spółki z o.o., s. 369

[4] wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2010 roku, sygn. akt III CSK 46/10, Legalis,

[5] A. Szajkowski, M. Tarska, w: Sołtysiński i in., Komentarz KSH, t. 2, 2005, s. 968; Kidyba, Komentarz KSH, t. 1, 2005, s. 1334; A. Rachwał, w: SPH, t. 2A, 2007, s. 1037; A. Karolak, w: A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność, s. 63,

[6] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2020.

 

Zobacz także:
15.03.2023

Odpowiedzialność za długi spółki mimo rezygnacji

27.04.2022

Podział kompetencji a odpowiedzialność – cz. 2

07.04.2022

Podział kompetencji a odpowiedzialność – cz. 1

19.03.2021

Likwidacja sp. z o. o. a odpowiedzialność zarządu

11.03.2021

Przelew wierzytelności a odpowiedzialność zarządu

04.03.2021

Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki

25.02.2021

FGŚP a odpowiedzialność zarządu

11.02.2021

Rezygnacja a odpowiedzialność członka zarządu