04.03.2021

Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki

Jednym z podstawowych warunków odpowiedzialności członków zarządu wynikającej z art. 299 k.s.h. jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Wierzyciel może wykazać spełnienie wyżej wskazanej przesłanki stosując różne środki dowodowe opisane w dalszej części niniejszej publikacji.

Okoliczności uznawane za spełnienie warunku bezskuteczności egzekucji:

Bezskuteczność egzekucji względem spółki zachodzi najczęściej w sytuacji, gdy wierzyciel nie zdoła uzyskać przysługującego mu roszczenia w drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika lub organ administracji. Dowodem potwierdzającym ten stan jest postanowienie organu egzekucyjnego o umorzeniu egzekucji przeciwko spółce z powodu jej bezskuteczności. Co istotne – wyżej wskazane postanowienie nie musi zapaść w postępowaniu zainicjowanym przez wierzyciela dochodzącego roszczeń przeciwko członkom zarządu. Może ono pochodzić także z postępowań egzekucyjnych wszczętych na wniosek innych podmiotów (innych wierzycieli).

Z bezskutecznością egzekucji mamy do czynienia także wtedy, gdy wierzyciel nie uzyska informacji o istniejącym majątku spółki w trybie postępowania o wyjawienie majątku uregulowanego w art. 913 i nast. k.p.c. Zgodnie z wyżej wskazanym przepisem, jeżeli zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, może on żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku. W sytuacji, gdy z powołanego wyżej wykazu wynika, że spółka nie dysponuje żadnym majątkiem, dokument ten będzie stanowić dowód bezskuteczności egzekucji. Wierzyciel dochodzący swych roszczeń od członka zarządu może powoływać się na wykaz majątku uzyskany w samodzielnie wszczętym postępowaniu, jak i na wykazy pochodzące z postępowań zainicjowanych przez inne podmioty (innych wierzycieli).

Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki może zostać stwierdzona także w ramach postępowania upadłościowego. Dodowem tego faktu może być postanowienie  o zakończeniu postępowania upadłościowego wydane w sytuacji, gdy po wykonaniu ostatecznego planu podziału nastąpiło jedynie częściowe zaspokojenie wierzycieli (art. 368 ust.1 ustawy Prawo upadłościowe). O bezskuteczności egzekucji świadczyć będzie także:

–  oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów (art. 13 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe),

– oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe),

– umorzenie postępowania upadłościowego na skutek tego, iż majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 361 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo upadłościowe).

Wyżej wskazany katalog okoliczności świadczących o bezskuteczności egzekucji nie jest wyczerpujący. Przesłanka ta może bowiem zostać wykazana także w każdy inny sposób dopuszczalny w procedurze cywilnej (tj. wszelkimi środkami dowodowymi), na co wskazuje m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r. (V CSK 527/07). Dowody te nie muszą przybrać postaci dokumentu urzędowego. Potwierdzeniem bezskuteczności egzekucji może być zatem np. bilans spółki, z którego wynika, iż jej majątek nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie dochodzącej roszczenia od członków zarządu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r. V CKN 416/01) a także księgi handlowe wskazujące na brak tego majątku (Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2020).

Należy mieć na uwadze fakt, iż każdy z przedstawionych przez wierzyciela dowodów bezskuteczności egzekucji wobec spółki może zostać obalony przez członka zarządu poprzez wykazanie, iż istnieje majątek spółki, z którego wierzyciel może zaspokoić swe roszczenie. W przypadku dowodów niebędących dokumentami urzędowymi (takich, jak np. bilans czy księgi handlowe) wierzyciel jest dodatkowo w trudniejszej sytuacji, gdyż dowody te (będące dokumentami prywatnymi) nie korzystają z domniemania zgodności zawartych w nich danych z rzeczywistym stanem rzeczy. W związku z powyższym, w przypadku zaprzeczenia przez członka zarządu ich prawdziwości, to na wierzycielu będzie spoczywać ciężar wykazania, iż zawarte w nich informacje odpowiadają rzeczywistości.

Zakres bezskuteczności egzekucji:

W orzecznictwie sądowym dominuje pogląd, zgodnie z którym, bezskuteczność egzekucji (będąca warunkiem odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o.) powinna zostać wykazana względem całego majątku spółki. Stanowisko to zostało przedstawione m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 r. II CK 152/05, zgodnie z którym „Przewidziana w art. 299 § 1 KSH przesłanka odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki w postaci bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce oznacza bezskuteczność egzekucji z całego majątku spółki. (…) Jest oczywiste, że jeżeli spółka posiada majątek, z którego może być zaspokojone roszczenie wierzyciela, nie zachodzi potrzeba subsydiarnego zaspokajania się wierzyciela z majątku członka zarządu spółki. W takim wypadku art. 299 KSH nie przyznaje wierzycielowi legitymacji do wytoczenia powództwa przeciwko członkowi zarządu spółki”. Wyżej wskazana zasada nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Zarówno Sąd Najwyższy, jak i sądy powszechnie uznają bezskuteczność egzekucji, mimo skierowania jej do niepełnego majątku spółki, jeżeli ta część składników majątkowych, która nie została objęta postępowaniem egzekucyjnym, w sposób oczywisty nie daje podstaw do zaspokojenia wierzyciela. Wyżej wskazane stanowisko zostało przedstawione m.in. w wyroku SN z dnia z dnia 26 czerwca 2003 r. (V CKN 416/01), zgodnie z którym „(…) można przesłankę bezskuteczności egzekucji uznać zawsze za spełnioną w przypadku ukończenia bez zaspokojenia wierzyciela egzekucji skierowanej do całego majątku spółki, w przypadku zaś ukończenia bez zaspokojenia wierzyciela egzekucji skierowanej do części majątku spółki, tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że także pozostały majątek spółki nie pozwalał na uzyskanie zaspokojenia”. Podobny pogląd został wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 29.01.2014 r. (I ACa 1370/13), gdzie wskazano, iż „Wymaganie bezskuteczności egzekucji do całego majątku spółki nie może być rozumiane schematycznie; nie ma potrzeby kierowania egzekucji do tych składników majątku spółki, z których uzyskanie zaspokojenia jest w istniejących okolicznościach nierealne”.

Dokonując analizy przesłanki bezskuteczności egzekucji sąd może brać pod uwagę także to, czy postępowanie egzekucyjne nie zostało wszczęte przez wierzyciela z opóźnieniem. Zgodnie bowiem z wyrokiem SN dnia 24 czerwca 2004 r. (III CK 107/03) „Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie odpowiada za jej zobowiązania, na podstawie art. 298 KH (obecnie art. 299 KSH), w sytuacji gdy wierzyciel nie uzyskuje zaspokojenia ze względu na zaniechanie podjęcia egzekucji przeciwko spółce w stosownym czasie”. Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli wierzyciel ma możliwość zaspokojenia swego roszczenia z majątku spółki, jednakże zwleka z wszczęciem postępowania egzekucyjnego, czym doprowadza do jego bezskuteczności, to należy uznać, że nie wykazał on, aby w rozumieniu art. 299 k.s.h. egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż przedłożenie przez wierzyciela dokumentu wskazującego na bezskuteczność egzekucji nie zawsze będzie jednoznaczne ze skutecznym wykazaniem tej przesłanki. Istotne jest bowiem także to, czy egzekucja została przez niego wszczęta we właściwym momencie.

Zobacz także:
15.03.2023

Odpowiedzialność za długi spółki mimo rezygnacji

27.04.2022

Podział kompetencji a odpowiedzialność – cz. 2

07.04.2022

Podział kompetencji a odpowiedzialność – cz. 1

19.03.2021

Likwidacja sp. z o. o. a odpowiedzialność zarządu

11.03.2021

Przelew wierzytelności a odpowiedzialność zarządu

25.02.2021

FGŚP a odpowiedzialność zarządu

19.02.2021

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność

11.02.2021

Rezygnacja a odpowiedzialność członka zarządu