Dochodzenie spłaty zobowiązania od dłużnika, który ukrywa swój majątek jest sporym wyzwaniem dla każdego, kto chce odzyskać swój dług. Na blogu dzielimy się praktycznymi sposobami, które może wykorzystać wierzyciel w procesie windykacji. Dzisiejszy wpis jest o pokrzywdzeniu wierzyciela i sposobach jego wykazywania w ramach powództwa pauliańskiego.
Definicja pokrzywdzenia wierzyciela.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że sprawa jest jasna, bo ustawodawca stworzył definicję „pokrzywdzenia wierzyciela”. Znajdziemy art. 527 § 2 k.c., który mówi, że: czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Innymi słowy, pokrzywdzenie wierzyciela to ogół skutków, jakie stan niewypłacalności dłużnika powoduje w prawnie chronionej sferze wierzytelności.[1] Do skutków tych należy niemożność, utrudnienie lub odwleczenie w czasie odzysku.
Wniosek jest zatem taki, że warunek pokrzywdzenia wierzyciela jest ściśle związany ze stanem majątkowym dłużnika, a konkretniej z jego niewypłacalnością. Pojawia się zatem pytanie – czym jest „niewypłacalność”? Czy niewypłacalność na gruncie powództwa pauliańskiego, to ta sama niewypłacalność, z którą mamy do czynienia w postępowaniu upadłościowym? Odpowiedzi na to pytanie nie znajdziemy w kodeksie cywilnym, ani prawie upadłościowym.
Kiedy dłużnik jest niewypłacalny? A kiedy niewypłacalny w stopniu wyższym?
Z praktyki sądów wynika, że dłużnik jest uznawany za niewypłacalnego, jeśli nie jest w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań pieniężnych, a zatem gdy jego majątek, z pominięciem składników wyłączonych spod egzekucji, nie wystarcza na pokrycie długów.[2] Inne rozumienie stanu niewypłacalności odnosi się do efektów postępowania egzekucyjnego. Jeśli wierzyciel nie zaspokoi się w toku egzekucji, to znaczy, że dłużnik może być niewypłacalny.
Co ważne, Sąd Najwyższy w wyrokach z 24 stycznia 2000r. (III CKN 554/98) oraz 18 kwietnia 2012r. (V CSK 183/11), wyraził stanowisko, że niezasadne jest utożsamianie niewypłacalności w rozumieniu art. 527 k.c. z przyczynami ogłoszenia upadłości w ustawie Prawo upadłościowe. Niewypłacalność nie może być również mylona ze stanem utraty płynności finansowej, tj. stanem, w którym dłużnik nie dysponuje odpowiednimi środkami finansowymi, by terminowo regulować swoje płatności. Stan niewypłacalności zależy bowiem od rozmiarów całego majątku dłużnika. W konsekwencji, gdy dłużnik nie ma dostatecznej ilości pieniędzy, ale dysponuje innymi składnikami mienia, których wartość pozwala na zaspokojenie wierzyciela, nie można stwierdzić, iż jest on niewypłacalny.
Niewypłacalność w wyższym stopniu, o której również wspomina art. 527 § 2 k.c. występuje natomiast wtedy, gdy wierzyciel nie może uzyskać pełnego zaspokojenia swoich roszczeń, a także w sytuacji, gdy wierzyciel, co prawda może uzyskać zaspokojenie, lecz wymaga to dodatkowego nakładu czasu, kosztów i ryzyka.
Praktyczne aspekty procesu
Art. 527 § 1 k.c. zawiera pojęcie „pokrzywdzenia wierzycieli” (liczba mnoga), co może sugerować wymóg pokrzywdzenia więcej niż jednego wierzyciela. W rzeczywistości jednak nie należy tego przepisu interpretować literalnie. Wystarczy, by na skutek czynności dłużnika ucierpiał jeden wierzyciel – ten, występujący z roszczeniem pauliańskim.
Wierzyciele decydujący się na powództwo pauliańskie powinni pamiętać przy tym, że niewypłacalność dłużnika powinna istnieć w momencie wniesienia skargi. Decydujące znaczenie ma jednak, czy będzie ona istnieć w chwili orzekania. Jeżeli okaże się, że dłużnik w chwili wniesienia skargi pauliańskiej był niewypłacalny, lecz stał się wypłacalny w toku sprawy, powództwo zostanie oddalone, jako że nie będzie już miało uzasadnienia poszukiwanie majątku u osoby trzeciej.
Jakimi udowodnić, że doszło do pokrzywdzenia wierzyciela?
Ciężar dowodu co do tego, że doszło do pokrzywdzenia wierzyciela spoczywa na powodzie. Planując złożenie skargi pauliańskiej, powód powinien bardzo dobrze przygotować dowody, które wykażą stan niewypłacalności dłużnika.
Akademickim przykładem dowodu na niewypłacalność dłużnika jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność. Ale co w sytuacji, gdy nie mamy postanowienia o umorzeniu egzekucji? Nie jest to przeszkodą, bo wierzyciel może wykazać niewypłacalność dłużnika różnymi środkami dowodowymi. W postępowaniu egzekucyjnym może to być nie tylko postanowienie o umorzeniu, ale również każdy inny dokument, który ukazuje bezskuteczność egzekucji np. wykaz majątku złożony przez dłużnika w postępowaniu o wyjawienie majątku. O niewypłacalności dłużnika świadczy taka okoliczność jak istnienie podstaw do ogłoszenia upadłości, czy ogłoszenie upadłości dłużnika. Wierzyciele posiłkują się niekiedy sprawozdaniami finansowymi, które można uzyskać z Krajowego Rejestru Sądowego spółki – dłużnika. Ciekawym przypadkiem wykazywania stanu majątkowego dłużnika, była sprawa, w której dłużnik, w trakcie procesu o zapłatę, złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, do którego dołączył informacje o swoim stanie majątkowym. Z tejże informacji wynikało, że dłużnik nie posiada żadnego majątku i nie posiada praktycznie żadnych dochodów. Wierzyciel, który jakiś czas później składał skargę pauliańską przeciwko osobie trzeciej, wykorzystał informację o stanie majątkowym dłużnika, którą tenże dłużnik sam ujawnił. Niemniej należy zaznaczyć, że był to dowód pomocniczy, złożony uzupełniająco do innych dokumentów wykazujących niewypłacalność dłużnika. Ostrożność w stosowaniu tego dowodu w opisanej powyżej sprawie, wynika z faktu, że informacja o stanie majątkowym dłużnika dotyczyła okresu znacznie wcześniejszego niż data wniesienia skargi. Wreszcie należy wspomnieć, że stan niewypłacalności można wykazywać zeznaniami świadków. Jakkolwiek ten dowód może być trudny do uzyskania ze względu na to, że osoby mające wiedzę o majątku dłużnika, to zazwyczaj osoby bliskie dla dłużnika, a zatem niezainteresowane losem wierzyciela.
Podsumowując, przygotowując skargę pauliańską wierzyciel powinien pamiętać o spoczywającym na nim ciężarze udowodnienia niewypłacalności dłużnika, a dobór środków dowodowych powinien być wszechstronnie przemyślany.
[1] J. Naczyńska [w:] Kodeks cywilny…, t. 3, red. M. Fras, M. Habdas, 2018, kom. do art. 527, nt 32.
[2] A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny…, LEX 2011, komentarz do art. 527, pkt 30.
