W ostatnim czasie w polskim środowisku biznesowym można było zaobserwować wzrost zainteresowania tematyka compliance. Z jednej strony wynikało to z dużej aktywności legislacyjnej ustawodawcy, który pracował lub pracuje nad szeregiem rozwiązań, które w różnym stopniu dotycząc compliance. Tytułem przykładu można wskazać m.in. ustawę o jawności życia publicznego, nad którą prace zostały wstrzymane oraz ustawę o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, która podzieliła los tej pierwszej. Ponadto duży wpływ na wspomniany wzrost popularności compliance było przyjęcie nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. U z 2018 r. poz. 723), która w odniesieniu do niektórych sektorów gospodarki znacząco odmieniła podejście do problematyki compliance.
Jakkolwiek wydaje się, że poziom proponowanych rozwiązań legislacyjnych jest mówiąc delikatnie zróżnicowany, to jednak przełożył się on na wzrost zainteresowania problematyką compliance. Dzisiaj, bez cienia przesady, można stwierdzić, że polscy przedsiębiorcy są przynajmniej świadomi istnienia compliance i zaczynają dostrzegać inne jego wymiary, aniżeli wyłącznie znaczny koszt jego funkcjonowania – o czym pisaliśmy tutaj. Wszystko to sprawia, że warto zwrócić uwagę na kwestię do tej pory w Polsce nieporuszaną, a mianowicie na możliwość poniesienia przez compliance officera odpowiedzialności karnej wynikającej wyłącznie z pełnionej w firmie funkcji.
Compliance officer
Zanim jednak przejdziemy do rozważań na temat odpowiedzialności oficerów compliance, w pierwszej kolejności należy, przynajmniej pokrótce, wyjaśnić kim oni są i jaką funkcję pełnią w przedsiębiorstwie. Odpowiedź na to pytanie jest tak zróżnicowana, jak zróżnicowane jest podejście do uregulowania tej funkcji w przedsiębiorstwie, dodatkowe trudności rodzi także brak definicji legalnej compliance officera. Jednak wszystko po kolei. Po pierwsze, compliance officer to taka osoba, która – w dużym uproszczeniu – ma odpowiadać za politykę zgodności przedsiębiorstwa z obowiązującymi przepisami, regulaminami lub innymi wewnętrznymi regulacjami. Sprowadza się to do czuwania, czy funkcjonujące procedury nie naruszają obowiązujących przepisów lub też, że nie sprzyjają zjawiskom patologicznym, np. korupcyjnym. Chroni to firmę przede wszystkim przed znacznym ryzykiem wizerunkowym, o ewentualnej odpowiedzialności karnej nie wspominając.
Zadania compliance officera
Realizacja funkcji compliance polega na nieustannym monitorowaniu funkcjonowania przedsiębiorstwa, podejmowanych procesów decyzyjnych następujących w ramach struktury firmy. Niezwykle istotne jest także zwracanie uwagi na weryfikację kontrahentów i współpracowników (w tym także podwykonawców), przestrzeganie wewnętrznych procedur antykorupcyjnych itp. Bardzo ważne jest także stałe podnoszenie wiedzy pracowników na temat istniejących zagrożeń przez organizację szkoleń wewnętrznych i zewnętrznych. Podsumowując, compliance officer to swoisty bufor bezpieczeństwa działający w naszej firmie.
Miejsce compliance officera w strukturze przedsiębiorstwa
Kolejna kwestia, która jest niezwykle istotna dotyczy umiejscowienia compliance officera w strukturze przedsiębiorstwa i prawnych podstaw wykonywania swoich obowiązków. Zagadnienie to ma już istotne znaczenie dla ewentualnej odpowiedzialności karnej compliance officera.
W zależności od wielkości przedsiębiorstwa, jego profilu działalności oraz zasięgu działania, można spotkać się z różnymi rozwiązaniami w zakresie compliance. Na przykład w sektorze bankowym lub ubezpieczeniowym funkcjonują całe działy compliance, co z uwagi na działalność w ramach rynków regulowanych i liczby potencjalnych zagrożeń, nie może dziwić. Z kolei w średnich lub mniejszych przedsiębiorstwach wystarczające może okazać się zatrudnienie jednego compliance officera lub nawet rozproszenie tej funkcji między kilka zatrudnionych już osób.
Zarówno z perspektywy osoby realizującej zadania compliance, jak i osób zarządzających przedsiębiorstwem ważne jest, aby zakres obowiązków w zakresie compliance wynikał z postanowień umownych. Z jednej strony chroni to pracownika przed ponoszeniem jakiejkolwiek odpowiedzialności ponad przypisany zakres kompetencji, a z drugiej jest to czytelna informacja dla zarządzających przedsiębiorstwem, kto odpowiada za poszczególne zadania. Jest to szczególnie istotne właśnie z perspektywy możliwości przypisania ewentualnej odpowiedzialności z tytułu m.in. narażania spółki na znaczną szkodę (art. 296 § 1 k.k.).
Odpowiedzialność karna compliance officera
Wobec powyższego należy zastanowić się, czy pociągnięcie compliance officera do odpowiedzialności karnej jest w ogóle możliwe. Jak wynika z przytoczonych rozważań compliance officer ma pełnić rolę gwaranta nie wystąpienia określonych nieprawidłowości w firmie. Jeżeli rola ta została mu powierzona w sposób czytelny i jednocześnie doszło do jej zaakceptowania – chociażby domniemanego – to w takim przypadku można mówić o aktualizacji odpowiedzialności karnej officera compliance. Innym problemem jest ustalenie, czy takie delegowanie obowiązków wyłącza odpowiedzialność członków zarządu.
Podsumowując można wskazać, że podstawą odpowiedzialności karnej officera compliance na gruncie polskie prawa karnego będzie zawsze odpowiedzialność wynikająca z postanowień umowy. Warto zatem zadbać, aby w sposób precyzyjny określała ona zakres obowiązków.
