Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu stanowi szczególne zadanie państwa w sektorze bezpieczeństwa wewnętrznego oraz gospodarczego. Biorąc jednak pod uwagę wielość i złożoność systemów płatności, ustawodawca przekłada znaczną część obowiązków na podmioty prywatne. Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu określa rodzaje działalności gospodarczej oraz zawody, które są zobowiązane do realizacji obowiązków z ustawy. Ustawowo określa się je jako instytucje obowiązane.
Choć obowiązki z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu wydają się dotyczyć wyłącznie sektora bankowego oraz organów państwowych wysokiego szczebla, katalog instytucji obowiązanych jest znacznie szerszy. Nieświadomość bycia instytucją obowiązaną może srogo kosztować. Niezrealizowanie obowiązków z ustawy AML może skutkować nałożeniem kary administracyjnej na spółkę, administracyjnej kary pieniężnej na poszczególne osoby działające w jej imieniu, a w najgorszym przypadku, nawet pociągnięciem do odpowiedzialności karnej.
Czym są instytucje obowiązane – czy powinienem realizować obowiązki AML?
Ustawodawca stworzył zamknięty katalog instytucji obowiązanych na podstawie oceny ryzyka wykorzystania określonej działalności do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Poza oczywistymi podmiotami takimi jak banki, instytucje płatnicze czy kredytowe, realizować obowiązki z ustawy AML powinny:
- pośrednicy ubezpieczeniowi wykonujący czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego w wybranym zakresie;
- doradcy podatkowi w zakresie, w jakim świadczą na rzecz klienta pomoc prawną lub czynności doradztwa podatkowego dotyczące m.in.
- kupna lub sprzedaży nieruchomości, przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa,
- zarządzania środkami pieniężnymi, instrumentami finansowymi lub innymi aktywami klienta,
- wnoszenia wkładu do spółki kapitałowej lub podwyższenia kapitału zakładowego spółki kapitałowej,
- tworzenia, prowadzenia działalności lub zarządzania spółkami kapitałowymi lub trustami;
- doradcy podatkowi w zakresie czynności doradztwa podatkowego innych niż wyżej wymienione;
- przedsiębiorcy, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na:
- sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego,
- tworzeniu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
- pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub funkcji podobnej;
- zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej
- – niezależnie od prowadzonej działalności w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro;
- podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych;
- pośrednicy w obrocie nieruchomościami;
- fundacje oraz stowarzyszenia posiadające osobowość prawną w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro.
Niekompletność katalogu rodzi wątpliwości
Przedstawione powyżej wyliczenie nie jest kompletne. Pełny katalog znajduje się w art. 2 ust. 1 ustawy AML. Należy jednak mieć na uwadze, że nie w każdym przypadku prowadzona przez przedsiębiorcę działalność jest jednolita. Bywa, że określenie czy stopień w jakim spełniamy kryteria ustawowe jest wystarczający do zakwalifikowania podmiotu jako instytucji obowiązanej rodzi trudności. Szczególnie jeśli dany podmiot zasadniczo nie prowadzi określonej działalności, ale wskazał ją jako wiodącą bądź zarejestrował się w odpowiednim rejestrze. Niektóre ze wskazanych przez ustawodawcę podmiotów stanowią instytucje obowiązane niezależnie od tego czy faktycznie prowadzą działalność operacyjną. Wystarczające jest samo prawne zakwalifikowanie do określonej grupy.
Zagrożenia wynikające z błędnej identyfikacji
Biorąc to pod uwagę, w razie wątpliwości zalecamy konsultację z prawnikiem. Konsekwencje niewdrożenia odpowiednich procedur przewidzianych w ustawie AML mogą być bardzo dotkliwe. Za niedopełnienie ustawowych obowiązków, przewiduje się kary administracyjne, które można nałożyć na instytucje obowiązane, ale również na jej przedstawicieli.
Katalog obejmuje zarówno kary:
- wpływające na dobre imię instytucji – publikacja w BIP informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przepisów przez nią ustawy,
- uniemożliwiające jej prowadzenie działalności – cofnięcie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej,
- a także naruszające finanse instytucji – kara pieniężna.
Wymiar kary może się różnić w zależności od rodzaju instytucji obowiązanej. Kara może wynieść prawie 21 milionów złotych w przypadku osoby fizycznej oraz do 5 milionów euro w przypadku osoby prawnej.
Jednocześnie na osobę działającą w imieniu instytucji obowiązanej, odpowiedzialną za naruszenia, można także nałożyć karę pieniężną. Możliwe jest również nałożenie na nią zakazu pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez okres nie dłuższy niż rok. Co więcej, w przypadku niedopełnienia obowiązku dokonania zgłoszeń do GIIF, osoba działająca w imieniu instytucji może ponieść nawet odpowiedzialność karną. Może być to grzywna, a nawet kara pozbawienia wolności.
Realne ryzyko nałożenia kary na instytucje obowiązane przez GIIF
Powyższych zagrożeń nie należy lekceważyć – niezależnie od tego czy jest się akcjonariuszem, prezesem zarządu dużej korporacji czy prowadzi się własną niewielką działalność gospodarczą. Generalny Inspektor Informacji Finansowej odznacza się szczególną aktywnością w zakresie przeprowadzania kontroli i nakładania kar administracyjnych.
W drugiej połowie 2018 r., z uwagi na wejście w życie nowej ustawy, GIIF nie przeprowadzał czynności kontrolnych. Działanie to miało na celu zapewnienie instytucjom obowiązanym czasu potrzebnego na prawidłowe zaimplementowanie do swojej działalności nowo obowiązujących przepisów prawa z zakresu AML. Biorąc pod uwagę wskazane okoliczności, również w 2019 r. działalność GIIF w zakresie prowadzenia postępowań administracyjnych była ograniczona. W 2019 r. GIIF, na podstawie przepisów ustawy AML, wszczynał postępowania administracyjne, ale nie wydał decyzji administracyjnych. W 2020 oraz 2021 łącznie decyzjami nałożono na instytucje obowiązane 30 kar administracyjnych.
Należy podkreślić, że nie tylko kwestia stwierdzenia czy jest się instytucją obowiązaną może rodzić wątpliwości. W następnych artykułach poruszymy kwestie trudności i niejasności związanych z próbą wdrożenia w życie ustawowych obowiązków z zakresu AML. W tym aspekcie, instytucje obowiązane nie mogą liczyć na pomoc organów. GIIF nie odpowiada na składane do niego zapytania, nie wydaje również nawet niewiążących interpretacji przepisów. Biorąc to pod uwagę, wskażemy kilka istotnych i uniwersalnych porad, które mogą pomóc instytucjom obowiązanym w realizacji obowiązków z ustawy AML.
Podsumowanie
W związku z występującym ryzykiem dla prowadzonej działalności, zalecamy poświęcenie czasu i środków na rzetelne zbadanie czy jej zakres nie wpisuję się w katalog instytucji obowiązanych. Jak już podkreślono, nie zawsze znalezienie odpowiedzi na to pytanie będzie proste i zero-jedynkowe. Nawet w przypadku niepodlegania ustawie AML dobrze zabezpieczyć się poprzez np. posiadanie opinii prawnej stwierdzającej fakt niebycia instytucją obowiązaną. W związku z tym warto, aby w prowadzonej działalności do zakresu czynności compliance dodać również weryfikacje aspektów związanych z obowiązkami AML.
