06.08.2021

Czynny żal w prawie karnym skarbowym – elektroniczny czy papierowy?

W dobie postępującej cyfryzacji naszego życia, spotęgowanej i przyspieszonej przez okres pandemii, w którym większość rzeczy staramy się robić „zdalnie” i „elektronicznie”, szczególnie istotna staje się możliwość dokonywania zdalnie różnych czynności prawnych, bez wychodzenia z domu czy biura i bez wymuszonej wizyty w urzędzie. Przykładem stworzenia obywatelom, w tym także przedsiębiorcom, takiej możliwości było wprowadzenie ponad rok temu do k.k.s. opcji skorzystania z instytucji tzw. czynnego żalu również w formie elektronicznej. Instytucja tzw. elektronicznego czynnego żalu ma jednak już za dwa miesiące zniknąć z prawa karnego skarbowego. Wszystko za sprawą nie do końca przemyślanych zmian legislacyjnych.

Czynny żal w prawie karnym skarbowym

Instytucja czynnego żalu jest konstrukcją od dawna wpisaną w polskie prawo karne oraz prawo karne skarbowe (pisaliśmy o tym: tutaj). Z pewnością jest też jedną z tych instytucji, które pozostawiają sprawcy danego czynu zabronionego na dokonanie korekty swego postępowania jeszcze przed pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej albo karnoskarbowej.

Doskonałym przykładem jest regulacja zawarta w art. 16  § 1 k.k.s., zgodnie z którą nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. W praktyce organy bardzo często stosują ten przepis y w sytuacji naruszenia przepisów podatkowych, np. niezłożenia deklaracji podatkowej w terminie. W przypadku, gdy podatnik skoryguje swoje bezprawne zachowanie, częstokroć właśnie polegające na zaniechaniu, może liczyć nie tyle na łagodniejszą odpowiedzialność karną, ale na jej całkowite wyłączenie. Zawarte w art. 16 § 1 k.k.s, sformułowanie „nie podlega karze” oznacza bowiem odstąpienie od pociągnięcia sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego do odpowiedzialności karnej.

 

Zawiadomienie – ustnie, papierowo lub elektronicznie

Co szczególnie istotne, sprawca, aby skorzystać z dobrodziejstwa czynnego żalu, musi złożyć do organu powołanego do ścigania, czyli w przypadku spraw podatkowych do urzędu skarbowego, stosowne zawiadomienie. Zawiadomienie to wnosi się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej albo ustnie do protokołu. Pisma utrwalone w postaci elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Wnosi się je za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym przez portal podatkowy, o którym mowa w Ordynacji podatkowej.

Pozwala na to aktualne brzmienie art. 16 § 4 k.k.s., funkcjonujące już od ponad roku (dokładnie od 31 marca 2020 r.). Zostało ono wprowadzone do k.k.s. jako reakcja ustawodawcy na pandemię COVID-19. Wprowadzenie takiej regulacji, dającej możliwość zawiadomienia o popełnionym przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym bez osobistej wizyty w urzędzie, zostało bardzo dobrze ocenione zarówno przez doktrynę, jak i orzecznictwo prawa karnego. Stanowiło także znaczące udogodnienie dla sprawców, często nieumyślnie dopuszczających się czynów zabronionych z zakresu prawa karnego skarbowego. Wprowadzenie złożenia czynnego żalu przez wysłanie elektronicznego zawiadomienia przyczyniło się niewątpliwie do częstszego korzystania z tej instytucji. Regulacja art. 16 § 4 k.k.s. pozwalająca na elektroniczne zawiadomienie, doczekała się nawet własnej nazwy – zaczęto posługiwać się określeniem „elektroniczny czynny żal”.

 

Od października czynny żal już nie elektronicznie?

Niestety obecne brzmienie art. 16 § 4 k.k.s. pozostanie aktualne jedynie do dnia 5 października 2021 r. W tym dniu bowiem wejdzie w życie art. 89 ustawy w dnia 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, który nowelizuje brzmienie art. 16 § 4 k.k.s. przez usunięcie z niego możliwości złożenia w ramach czynnego żalu zawiadomienia elektronicznie. Art. 16 k.k.s. w nowym brzmieniu będzie stanowić, że zawiadomienie wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu.

Nieodparcie nasuwa się pytanie o powody takiej zmiany – skąd takie posunięcie ustawodawcy? Wydaje się, że najprawdopodobniej z nieuwagi i było ono zupełnie niezamierzone. Domniemywać można, że ustawodawca chciał po prostu dopasować regulację art. 16 k.k.s. do nowego brzmienia art. 116 § 1 zd. 2 k.p.k., które również ma wejść w życie na mocy wspomnianej ustawy o doręczeniach elektronicznych. Dopasowanie to jednak nie do końca się powiodło.

 

Brak synchronizacji

Projektowany przepis k.p.k. ma stanowić, że oświadczenia i wnioski stron i innych osób uprawnionych do wzięcia udziału w czynności procesowej mogą być składane na piśmie albo ustnie do protokołu. Natomiast za oświadczenie złożone na piśmie uważa się również oświadczenie złożone elektronicznie. Na podstawie art. 113 § 1 k.k.s., w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy k.p.k. Wydawać się więc możne, że ustawodawca wszystko przewidział. Ustawą o doręczeniach elektronicznych usunął z k.k.s. możliwość wniesienia zawiadomienia w ramach czynnego żalu elektronicznie. Tą samą ustawą wprowadził ją jednak do k.p.k., którego przepisy na gruncie k.k.s. stosuje się odpowiednio.

Ustawodawcy umknęło jednak zsynchronizowanie wejścia w życie obu zmian. Jak już wyżej wskazano, nowe brzmienie art. 16 k.k.s. usuwające tzw. elektroniczny czynny żal, wchodzi w życie w dniu 5 października 2021 r. Natomiast nowe brzmienie art. 116 § 1 k.p.k., pozwalające na wniesienie zawiadomienia w ramach czynnego żalu elektronicznie, wejdzie w życie dopiero w dniu 1 października 2029 r. Na skutek opisywanych zabiegów legislacyjnych mamy więc do czynienia z sytuacją, w której przez niemal 8 lat tzw. elektroniczny czynny żal będzie niemożliwy.

Warto odnotować, że w uzasadnieniu projektu ustawy o doręczeniach elektronicznych brak jest jakiegokolwiek wyjaśnienia, czy choćby wzmianki, o „zamrożeniu” na 8 lat tzw. elektronicznego czynnego żalu. Sugerować to może, że ustawodawca najzwyczajniej w świecie pomylił się. Nie dostrzegł braku synchronizacji dat wejścia w życie nowego brzmienia art. 16 k.k.s. i nowego brzmienia art. 116 § 1 k.p.k.

Pozostaje mieć jedynie nadzieję, że pomyłka ta zostanie możliwie najszybciej skorygowana i elektroniczny czynny żal będzie wciąż dostępny. Z oczywistych względów najlepiej, gdyby ustawodawca podjął stosowne działania jeszcze przed październikiem 2021 r.

Zobacz także:
27.10.2023

Skarbówka posiada dostęp do kont podatników

14.09.2021

Jednolite orzecznictwo w zakresie ochrony podatników przed instrumentalnym wszczynaniem postępowań karno-skarbowych – uchwała NSA

03.12.2020

Koniec instrumentalnego stosowania przepisów przez organy podatkowe? Poznaliśmy uzasadnienia wyroków NSA

17.08.2020

Przełomowe wyroki NSA w zakresie biegu przedawnienia zobowiązań i przestępstw podatkowych

26.03.2019

Propozycje zmian w prawie karnym skarbowym – w kierunku surowszej karalności

19.02.2019

Fiskus sięga po podsłuchy z postępowania karnego

30.05.2018

O (nie)dopuszczalności wprowadzania taryfikatora kar przez Prokuratora Krajowego

27.03.2018

Niezłożenie sprawozdania finansowego w terminie a odpowiedzialność karna