Liczne kontrowersje w ostatnich dniach wywołuje kwestia tzw. taryfikatora kar, który prokurator krajowy, Bogdan Święczkowki, w marcu tego roku miał przesłać do prokuratorów regionalnych w całym kraju. Rzeczony taryfikator miał zawierać wytyczne wskazujące o jakie kary powinni wnioskować prokuratorzy w sprawach o przestępstwa gospodarcze. Według tych wytycznych, podstawowym wyznacznikiem wymiaru wnioskowanej kary powinien być rozmiar wyrządzonej danym przestępstwem szkody.
Działanie prokuratora krajowego wzbudziło sprzeciw niektórych prawników i komentatorów politycznych. Stało się również przedmiotem interpelacji poselskiej zgłoszonej przez posła Marka Rząsę, a zaadresowanej do Ministra Sprawiedliwości. W interpelacji tej wskazano, iż za skandaliczną należałoby uznać próbę całkowitego ubezwłasnowolnienia prokuratorów, którzy stosując się do przesłanych wytycznych nie mieliby możliwości samodzielnej oceny prowadzonej sprawy i żądania adekwatnych kar. Zasadnicze pytania sformułowane w interpelacji dotyczą podstawy prawnej działania prokuratora krajowego oraz treści samego „taryfikatora”.
W odpowiedzi na interpelację Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro wskazał, że przesłane do prokuratorów regionalnych przez Bogdana Święczkowskiego pismo nie jest żadnym taryfikatorem kar, a jedynie poleceniem dotyczącym sposobu formułowania wniosków o wymiar kary w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa gospodarcze i finansowe. Pismo to, według odpowiedzi Ministra Sprawiedliwości, stanowi przypomnienie wskazówek zawartych już w Wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 10 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa związane z procederem wyłudzania nienależnego zwrotu podatku od towarów i usług (VAT) oraz innych oszukańczych uszczupleń w tym podatku oraz w Wytycznych Prokuratora Generalnego z dnia 12 sierpnia 2016 r. w sprawie zasad prowadzenia postępowań przygotowawczych o przestępstwa finansowe popełniane na szkodę wielu pokrzywdzonych przy wykorzystaniu instrumentów finansowych oraz działalności bankowej. Podstawą prawną wysłania przez prokuratora krajowego takiego pisma jest zaś, według ministra, art. 13 § 1 Prawa o prokuraturze. Wystosowanie przez prokuratora krajowego takiego pisma mieści się, zdaniem Ministra Sprawiedliwości, w zakresie jego kompetencji, a nadto służy interesowi społeczeństwa i Państwa Polskiego.
Zauważyć trzeba, że wskazany przez Ministra Sprawiedliwości w odpowiedzi na interpelację art. 13 Prawa o prokuraturze, zgodnie z którym, Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście lub za pośrednictwem Prokuratora Krajowego oraz pozostałych zastępców Prokuratora Generalnego, wydając zarządzenia, wytyczne i polecenia, rzeczywiście kreuje określony zakres kompetencji Prokuratura Generalnego i w dalszej kolejności Prokuratora Krajowego. Jedną ze sfer tych kompetencji jest tzw. sfera operatywnego działania. Sfera ta dotyczy kierowania całokształtem działalności prokuratury. Ustalenie uprawnień Prokuratora Generalnego i Prokuratora Krajowego w ramach tego kierownictwa wymaga wyważenia dwóch zasad funkcjonowania prokuratury – zasady niezależności oraz zasady hierarchicznego podporządkowania.
Pierwsza z nich oznacza, że prokurator wykonujący czynności służbowe jest niezależny. Nie oznacza to jednak niezawisłości, nie ma on pełnej swobody podejmowania decyzji. Swoboda ta pozostaje bowiem ograniczona zasadą hierarchicznego podporządkowania, która wiąże się m.in. z obowiązkiem wykonywania zarządzeń, wytycznych i poleceń przełożonego prokuratora.
Wydaje się zatem, że w świetle obecnego kształtu przepisów Prawa o prokuraturze, działanie Prokuratora Krajowego znajduje umocowanie prawne. Oczywiście zadać można pytanie czy taki stan prawny jest pożądany i czy rzeczywiście Prokurator Generalny lub Prokurator Krajowy powinien mieć taki wpływ na konkretne decyzje konkretnych prokuratorów w poszczególnych postępowaniach karnych, w tym także w zakresie wnioskowania o konkretny wymiar kary.
Istotniejsze w kontekście analizowanej sprawy wydaje się jednak to, czy treść polecenia wystosowanego ostatnio przez Prokuratora Krajowego znajduje nie formalne, ale merytoryczne uzasadnienie. Zauważyć bowiem należy, że uzależnienie wymiaru wnioskowanej przez prokuratora kary tylko od rozmiaru wyrządzonej przestępstwem szkody jest zabiegiem bardzo uproszczonym. Wymiar kary, który ma być adekwatną prawnokarną reakcją na dane przestępstwo musi przede wszystkim uwzględniać stopień społecznej szkodliwości tego przestępstwa oraz stopień zawinienia jego sprawcy. Stopień społecznej szkodliwości jest wyznaczany przez różne czynniki m. in. przez motywację sprawcy, postać jego zamiaru, czy sposób i okoliczności popełnienia przestępstwa. Rozmiar wyrządzonej przestępstwem szkody również powinien być brany pod uwagę w określaniu odpowiedniego wymiaru kary, ale nie jest to czynnik ani jedyny, ani decydujący. Stopień zawinienia danego sprawcy zależny jest zaś od szeregu jego cech i właściwości decydujących o tym, czy miał on pełną swobodę w popełnieniu przestępstwa tzn. czy decyzja o jego popełnieniu była w pełni suwerenna i świadoma.
Ponadto zauważyć należy, że każdy czyn będący przedmiotem postępowania karnego, w tym także o przestępstwo gospodarcze, ma swoje indywidualne cechy. Również każdy sprawca jest przecież jednostką indywidualną. Krótko mówiąc, nie ma dwóch identycznych spraw i dwóch identycznych sprawców. Te indywidualne cechy konkretnego czynu i konkretnego sprawcy mogą w każdym postępowaniu karnym być istotne dla wymierzenia odpowiedniej kary. Wnioskowanie przez prokuratura o dany wymiar kary tylko na podstawie rozmiaru wyrządzonej przestępstwem szkody byłoby więc wyrazem pewnego automatyzmu stanowiącego zaprzeczenie nowoczesnego prawa i procesu karnego.
Okoliczności konkretnej sprawy i cechy konkretnego sprawcy są nadto decydujące dla odpowiedniego wyważania poszczególnych funkcji kary. Jej funkcja retrybutywna, rozumiana jako odpłata za wyrządzone zło, czy wyrządzoną szkodę, nie jest przecież jedyną. Określając wymiar kary należy również uwzględnić chociażby kwestie prewencji, tak indywidualnej, jak i ogólnej. Pierwsza dotyczy osoby samego sprawcy, druga całego społeczeństwa. Wymiar kary podyktowany jedynie wysokością wyrządzonej przestępstwem szkody zdaje się aspekty prewencyjne kary zupełnie pomijać.
Nakreślone powyżej, bardzo skrótowo, aspekty odpowiedniego wymiaru kary skłaniają do konkluzji, że o ile samo zaadresowanie przez Prokuratora Krajowego do podległych jednostek Prokuratury swojego stanowiska odnoszącego się do widełek wnioskowanych kar może znaleźć swoje umocowanie w przepisach Prawa o prokuraturze, o tyle sama jego treść nie znajduje uzasadnienia w podstawowych założeniach dotyczących miarkowania kary kryminalnej i już tylko z tego względu nie powinien być w drodze polecenia narzucany wszystkim prokuratorom.