Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione uregulowana jest w niemieckim prawie w § 30 ustawy wykroczeniowej (Gesetz über Ordnungswidrigkeiten). Regulacja ta przewiduje możliwość wymierzenia podmiotowi zbiorowemu grzywny w razie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, poprzez które naruszone zostały obowiązki podmiotu zbiorowego, bądź wskutek którego podmiot zbiorowy uzyskał lub miał uzyskać korzyść majątkową. Warunkiem przypisania odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu jest popełnienie czynu zabronionego przez osobę formalnie uprawnioną do działania w imieniu tego podmiotu.
Grzywna w przypadku popełnienia przestępstwa umyślnego może zostać wymierzona w granicach do 10 milionów Euro, a w przypadku przestępstwa nieumyślnego – do 5 milionów Euro. W ramach orzekanej grzywny uwzględniona zostaje kwota korzyści majątkowej uzyskanej przez podmiot zbiorowy w wyniku popełnienia czynu zabronionego, a zatem grzywna nie może być orzeczona w kwocie niższej niż rozmiary tej korzyści. Ustawa przewiduje także rozwiązania zabezpieczające przed unikaniem ukarania przez podmiot zbiorowy w drodze przekształcenia jego formy prawnej lub przeniesienie należącego do niego majątku na inny podmiot.
Potrzeba zmian
Obecnie obowiązujące rozwiązanie uznawane jest w Niemczech za niewystarczające. Zwraca się uwagę w szczególności na nieadekwatność reakcji na przestępczość gospodarczą związaną z funkcjonowaniem podmiotów zbiorowych, w tym potężnych międzynarodowych korporacji, w oparciu o sankcje pieniężne przewidziane przez prawo wykroczeń. Wady tego rozwiązania pogłębia właściwa dla postępowania wykroczeniowego zasada oportunizmu, umożliwiająca nie podejmowanie czynności związanych z egzekwowaniem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony, również w najpoważniejszych przypadkach. Podkreśla się także brak, w obecnym stanie prawnym, impulsu dla wprowadzania przez podmioty zbiorowe systemów zarządzania zgodnością (CMS), mających służyć zapewnieniu zgodności ich działania z prawem. W tym stanie rzeczy podejmowane są od kilku lat próby stworzenia kompleksowej ustawy regulującej odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny stanowiące przestępstwa. Zobowiązała się do tego również obecna koalicja rządząca (CDU, CSU i SPD), co skutkowało w sierpniu 2019 r. podaniem do wiadomości publicznej przez niemieckie związkowe Ministerstwo Sprawiedliwości i Spraw Konsumenckich projektu ustawy o sankcjach dla podmiotów zbiorowych (Verbandssanktionengesetz).
Podstawowe założenia nowego projektu
Ministerialny projekt ustawy przewiduje kompleksowe uregulowanie odpowiedzialności represyjnej podmiotów zbiorowych w zakresie, w jakim można im przypisać czyn stanowiący przestępstwo (odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za wykroczenia pozostałaby uregulowana w § 30 OWiG). Regulacja ustawy miałaby obejmować: przesłanki zastosowania i zasady wymiaru sankcji (w projekcie nie używa się określenia „kara”), która może przyjąć postać: sankcji pieniężnej, ostrzeżenia z zawieszeniem wykonania sankcji pieniężnej lub rozwiązania podmiotu zbiorowego. Ustawa miałaby nadto regulować: możliwość podania informacji o zastosowaniu sankcji wobec podmiotu zbiorowego do publicznej wiadomości, problematykę przedawnienia ścigania i wykonania sankcji, szczególne kwestie procesowe dotyczące podmiotu zbiorowego w ramach postępowania karnego, w tym okoliczności w jakich możliwa jest rezygnacja ze ścigania podmiotu zbiorowego, problematykę wykonania orzeczonej sankcji i zabezpieczenia jej wykonania, a także stworzenie odrębnego od rejestru karnego dla osób fizycznych rejestru sankcji orzekanych wobec podmiotów zbiorowych.
Projekt ustawy nie jest jeszcze procedowany w niemieckim parlamencie
