W kodeksie postępowania karnego przewidziano możliwość zastosowania wobec podejrzanego, a na późniejszym etapie postępowania oskarżonego, ośmiu środków zapobiegawczych, jednak każdorazowe ich stosowanie musi być uzasadnione określonymi w kodeksie postępowania karnego okolicznościami. W razie stosowania środków zapobiegawczych w postępowaniu przygotowawczym – prokurator, a w postępowaniu sądowym – sąd wydają postanowienie wskazując środek zapobiegawczy, który zostanie zastosowany wobec podejrzanego lub oskarżonego. Jednakże postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w pierwszej instancji może wydać jedynie sąd rejonowy. Dokonując ich podziału można wskazać, że istnieją środki zapobiegawcze o charakterze wolnościowym (poręczenie majątkowe, dozór policji, zakaz opuszczania kraju itp.), a także jedyny izolacyjny środek zapobiegawczy. Odnosząc się do tymczasowego aresztowania należy zaznaczyć, że oprócz spełnienia podstawowej przesłanki (tzw. przesłanki ogólnej) przemawiających za stosowaniem środka zapobiegawczego określonych w art. 249 § 1 k.p.k. należy spełnić również jedną z przesłanek szczególnych wskazanych w art. 258 § 1-3 k.p.k.
Przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania
Omawiając problematykę stosowania tymczasowego aresztowania w pierwszej kolejności należy pochylić się nad przesłanką ogólną zawartą w art. 249 § 1 k.p.k. Zgodnie z przywołanym przepisem środki zapobiegawcze można stosować tylko:
- w razie zaistnienia potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania;
- wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa;
- gdy dowody zebrane w trakcie prowadzonego postępowania, ale jeszcze przed zastosowaniem środka zapobiegawczego, muszą wskazywać na duże prawdopodobieństwo popełnienia czynu przez oskarżonego.
Mając na uwadze powyższe, właściwe zastosowanie środków zapobiegawczych nastąpi wówczas, gdy istnieje realne prawdopodobieństwo, że podejrzany będzie utrudniał prowadzone postępowanie np. zacierając dowody, kontaktując się ze współpodejrzanymi albo groził pokrzywdzonym. To okoliczności ustalone w toku postępowania karnego muszą świadczyć o istnieniu takiej obawy. Nadto muszą one dotyczyć sprawcy, a nie pozostałych podejrzanych. Oznacza to, że niezasadnym byłoby stosowanie wobec jednego z podejrzanych środka zapobiegawczego tylko z tego powodu, iż inny z podejrzanych będzie podejmował próby kontaktu z nim. W tym miejscu warto przytoczyć również fragment postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach zgodnie z którym „celem środków zapobiegawczych jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania i nie mogą one przekształcić się w emancypację kary” (post. SA w Katowicach, 22.10.2008 r., II AKz 793/08, LEX nr 477777).
Ostatnia z wyżej wymienionych przesłanek wskazuje, kiedy środki zapobiegawcze mogą zostać zastosowane. Zgodnie z art. 249 § 1 zd. 2 k.p.k. środki zapobiegawcze można stosować tylko, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo. To znaczy, że środki zapobiegawcze nie mogą być orzekane w sprawach o wykroczenia. Duże prawdopodobieństwo musi dotyczyć przestępstwa, którego popełnienie zarzuca się podejrzanemu, a nie podejrzenie popełnienia jakiegokolwiek innego przestępstwa i niezbędne jest wypełnienie przez podejrzanego wszystkich znamion tego przestępstwa. Mając na uwadze powyższe, nie będzie uzasadnione stosowanie środka zapobiegawczego wobec podejrzanego, co do którego nie ma dostatecznych dowodów potwierdzających, że osoba ta popełniła zarzucane jej przestępstwo. W tym kontekście należy wyjaśnić, że gromadzenie dowodów w postępowaniu incydentalnym (tj. dotyczącym zastosowania środków zapobiegawczych) może się rozpocząć jeszcze przed zatrzymaniem domniemanego sprawcy. W głównej mierze dowody te są związane z charakterem czynu zabronionego, którego popełnienie zarzuca się podejrzanemu. Najczęściej stanowią one narzędzia służące do popełnienia czynu zabronionego, a także relacje oraz zeznania świadków i współpodejrzanych, jeśli takowi występują. Istotnym jest fakt, że w postępowaniu incydentalnym dowody w postaci relacji świadków oraz współpodejrzanych nie są szczegółowo weryfikowane pod względem ich prawdziwości. Tego rodzaju postępowanie sądu należy ocenić krytycznie, bowiem może prowadzić do różnego rodzaju pomówień, w szczególności, gdy osoba współdziałająca z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa ujawnia organom ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia, a przez to sąd może zastosować instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary, bądź warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do tej osoby (tzw. mały świadek koronny).
Nadto, zgodnie z gwarancją procesową oskarżonego wynikającą z prawa do obrony, podstawę do zastosowania albo przedłużenia tymczasowego aresztowania mogą stanowić jedynie ustalenia, które poczyniono na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego oraz jego obrońcy, a także dowodów z zeznań świadków, u których zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności. Przez sformułowanie „uzasadniona obawa” należy rozumieć obawę, jaką podjąłby rozsądnie i logicznie myślący człowiek, zaś okoliczności na jej zaistnienie muszą wynikać z dowodów zgromadzonych w postępowaniu karnym. Nie wystarczy odczuwany przez świadka strach o życie, zdrowie albo wolność jego osoby lub osoby dla niego najbliższej. Powyższa gwarancja wynika z uprawnienia przysługującemu podejrzanemu oraz jego obrońcy określonej w art. 156 § 5a k.p.k. Przywołany przepis ma zapewniać podejrzanemu, jak również obrońcy zapoznanie się z dowodami przemawiającymi – zdaniem prokuratora – za zastosowaniem albo przedłużeniem tymczasowego aresztowania. Omawiana gwarancja procesowa zostanie zapewniona tylko w sytuacji, w której podejrzany oraz jego obrońca będą mogli zapoznać się z aktami sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania, bowiem tylko wtedy będą mogli kompleksowo odnieść się do ww. wniosku prokuratora.
Powyższe przesłanki pokazują, że ustawodawca projektując kodeks postępowania karnego z 1997 r. brał pod uwagę wyjątkowość ich stosowania. Nie chodziło o to, by podejrzany już na etapie postępowania przygotowawczego (a niekiedy od razu po zatrzymaniu) miał odczuwać negatywne skutki swojego zachowania, w szczególności mając na uwadze zasadę domniemania niewinności z art. 5 § 1 k.p.k. Ich stosowanie ma służyć wyłącznie przeciwdziałaniu negatywnym konsekwencjom dla procesu karnego, jakie mogłoby spowodować niewłaściwe (niezgodne z prawem) zachowanie podejrzanego.
Przesłanki szczególne zastosowania tymczasowego aresztowania
Przesłanki szczególne do zastosowania tymczasowego aresztowania oraz innych środków zapobiegawczych zostały określone w art. 258 k.p.k. Należy zaznaczyć, że do zastosowania środków zapobiegawczych wystarczy spełnienie przesłanki ogólnej, a także jednej z przesłanek szczególnych. Jednocześnie nie może zaistnieć żadna z przesłanek negatywnych określonych w art. 259 k.p.k.
Zgodnie z art. 258 k.p.k. potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania lub innego środku zachodzi wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się podejrzanego, zwłaszcza gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma stałego miejsca pobytu w kraju, w którym zarzuca mu się popełnienie przestępstwa. Okoliczności te mogą wskazywać na obawę uchylania się podejrzanego od odpowiedzialności karnej, przy czym tak samo jak w odniesieniu do przesłanki ogólnej ww. obawy muszą być uzasadnione. Oznacza to, że przywołana obawa musi być realna, a więc wynikać z dowodów zgromadzonych w postępowaniu. Dopiero te okoliczności, występujące w konkretnej sprawie, mogą być podstawą do uznania, że zaistniała ww. przesłanka szczególna.
W art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. ustawodawca zawarł drugą z przesłanek szczególnych, której spełnienie umożliwia zastosowanie tymczasowego aresztowania. Jest nią uzasadniona obawa, że podejrzany będzie nakłaniał pokrzywdzonego, świadków, bądź współoskarżonych do składania fałszywych zeznań lub w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie przygotowawcze. Również w omawianym przypadku ustawodawca posłużył się zwrotem uzasadnionej obawy, przez którą należy rozumieć obawę realną, wynikającą z dowodów zgromadzonych w sprawie. Konstatując powyższe do praktyki sądów należy zaznaczyć, że niejednokrotnie zdarza się, iż sądy orzekają o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w powołaniu na czyn zabroniony, którego popełnienie zarzuca się podejrzanemu. Jest to szczególnie widoczne w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa udziału w zorganizowanej grupie przestępczej z art. 258 § 1 k.k. Niejako mechaniczne stosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego w tym przypadku trzeba uznać za sprzeczne z ratio legis kodeksu postępowania karnego. W celu zastosowania każdego środka zapobiegawczego organy ścigania oraz sądy powinny w pierwszej kolejności zastanowić się nad celem jego zastosowania, dostosowaniem go do konkretnej sprawy, a następnie zasadnością zastosowania wybranego środka zapobiegawczego do określonego postępowania karnego, uwzględniając stan faktyczny oraz prawny sprawy. Powoływanie się jedynie na udział w zorganizowanej grupie przestępczej należy uznać za błędne, skutkujące negatywnymi konsekwencjami dla podejrzanego (oskarżonego), a także systemu więziennictwa.
Szczególna podstawa stosowania środków zapobiegawczych, wynikająca z art. 258 § 3 k.p.k. ma charakter wyjątkowy, co zostało podkreślone przez ustawodawcę w treści przepisu. Zastosowanie środka zapobiegawczego na tej podstawie będzie miało charakter prewencyjny, co stanowi odstępstwo od procesowego charakteru środków zapobiegawczych. Aby omawiana przesłanka mogła zostać zastosowana musi zachodzić uzasadniona obawa, że podejrzany popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa uprzednio groził. Można zauważyć, że w tym zakresie omawiana przesłanka jest bardzo podobna do przesłanki ogólnej z art. 249 § 1 k.p.k. z jednym zastrzeżeniem. Niezbędne do jej zastosowania jest by podejrzanemu został postawiony zarzut popełnienia zbrodni lub umyślnego występku. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zbrodnią jest przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności od lat 3 lub karą surowszą.
Groźba surowej kary za zarzucane przestępstwo
Przesłanka określona w art. 258 § 2 k.p.k. zasługuje na osobne omówienie z uwagi na jej doniosłość w praktyce procesu karnego. Stosowanie jej jako samodzielnej przesłanki szczególnej rodzi wiele wątpliwości. W szczególności należy wskazać na zasadę domniemania niewinności, która stanowi, że oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki nie zostanie udowodniona jego wina i stwierdzenia tego prawomocnym wyrokiem. Ponadto zgodnie z art. 313 § 1 k.p.k. postawienie zarzutu następuje w momencie dostatecznego podejrzenia, że określona osoba popełniła czyn zabroniony. Dostateczny oznacza tyle co wystarczający, zadowalający, tak więc dowody zgromadzone w postępowaniu nie muszą jednoznacznie wskazywać na popełnienie przez podejrzanego zarzucanego mu czynu, a jedynie stwarzać prawdopodobieństwo popełnienia przez niego zarzucanego czynu zabronionego. Niejednokrotnie zdarza się również sytuacja, w której organy ścigania pierwotnie stawiają podejrzanemu zarzut popełnienia czynu zabronionego, którego granica ustawowego zagrożenia jest surowsza, aniżeli czynu ostatecznie wskazanego w akcie oskarżenia. Ponadto istnieje też możliwość zmiany kwalifikacji prawnej czynu, która może nastąpić również w fazie postępowania sądowego, o czym stanowi art. 399 § 1 k.p.k., jednak należy podkreślić, że sąd dokonując takowej zmiany nie może wyjść poza granice oskarżenia. Chodzi tu o granice zakreślone przez oskarżyciela, które zostają wyznaczone przez wniesienie skargi (aktu oskarżenia). Dodatkowo, zgodnie z zasadą skargowości z art. 14 § 1 k.p.k. sądowi wolno orzekać wyłącznie co do czynu zarzucanego w akcie oskarżenia, przy czym jako czyn należy rozumieć zdarzenia faktyczne, które miało miejsce. Część orzecznictwa wskazuje, że spełnienie przesłanki w postaci grożącej surowej kary za zarzucane przestępstwo, przy jednoczesnym spełnieniu przesłanek z art. 249 § 1 oraz art. 257 § 1 k.p.k., a także braku negatywnych przesłanek określonych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k. stanowi samodzielną przesłankę do stosowania tymczasowego aresztowania (zob. post. SN z dnia 21 listopada 2012 r., V KK 220/12, LEX nr 1228650; post. SA w Katowicach z dnia 20 stycznia 2010 r., II AKz 17/10, LEX nr 574487; post. SA w Katowicach z dnia 8 listopada 2006 r., II AKz 734/06, LEX nr 217067).
Wskazywana przesłanka będzie powoływana słusznie wyłącznie wtedy, gdy oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi 8 lat lub kiedy sąd pierwszej instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata. Jak wskazano wcześniej zastosowanie tymczasowego aresztowania będzie uzasadnione wyłącznie wtedy, gdy zostało orzeczone w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Stosowanie środków zapobiegawczych w celu przeciwdziałania zakłócaniu porządku postępowania przez podejrzanego zostało już ujęte i omówione w niniejszym artykule (zob. uwagi do art. 249 § 1 zd. 1 k.p.k.).
Istotnym z perspektywy potencjalnego sprawcy przestępstwa jest wprowadzenie przez ustawodawcę domniemania polegającego na tym, że w razie zarzucenia mu popełnienia przestępstwa, którego górna granica ustawowego zagrożenia wynosi co najmniej 8 lat, będzie on próbował utrudniać postępowanie i unikać odpowiedzialności karnej. Wspomniane domniemanie wynika nie tylko z treści przepisu, ale również z uzasadnienia projektu kodeksu postępowania karnego, w którym wskazano, że: „Przepis ten opiera się na swego rodzaju domniemaniu, że w takich wypadkach z reguły będzie zachodzić wysokie prawdopodobieństwo uchylenia się od wymierzenia mu surowej kary albo potrzeba z innych przyczyn zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego. Przez te inne przyczyny rozumie się takie sytuacje, w których zastosowanie tymczasowego aresztowania może okazać się konieczne ze względu na silne poruszenie opinii publicznej faktem popełnienia ciężkiego przestępstwa, którego charakter, sposób dokonania oraz tragiczne skutki wywołują powszechne wzburzenie i żądanie maksymalnego zabezpieczenia skuteczności wszczętego postępowania karnego. W takich warunkach pozostawienie oskarżonego na wolności może wywołać niepokoje społeczne, a nawet akty samosądu na oskarżonym, zakłócając prawidłowy tok postępowania karnego”. Zdziwienie oraz sprzeciw powinno budzić stwierdzenie przez ustawodawcę, że zastosowanie tymczasowego aresztowania może być zasadne z uwagi na silne poruszenie opinii publicznej, a także możliwe niepokoje społeczne. Przede wszystkim nie sposób uznać pozbawienia wolności podejrzanego jako środka mającego na celu jego ochronę. Ponadto nie wszystkie przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności wynoszącą co najmniej 8 lat budzą niepokoje społeczne, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, w których krytyka osób, którym zarzuca się popełnienie czynu zabronionego przeniosła się do Internetu. Mając na uwadze powyższe, a także zmiany w przestępczości, powyższe uzasadnienie należy uznać za nieprzystające do dzisiejszych czasów. Omawiane domniemanie teoretycznie może zostać obalone zarówno przez podejrzanego (oskarżonego), jak i jego obrońcę przez powołanie się na okoliczności związane z zarzucanym mu czynem, uprzednie zachowanie przez jego popełnieniem, a także zachowanie się sprawcy po przedstawieniu zarzutów.
Z drugiej strony wskazuje się, że sąd rozważając możliwość zastosowania tymczasowego aresztowania jest zobowiązany do prognozowania rodzaju realnie grożącej oskarżonemu kary i jej wysokości, co wynika z samego brzmienia omawianego przepisu prawnego. Przedmiotowa przesłanka będzie mogła zaistnieć wyłącznie w sytuacji, w której orzeczona kara rzeczywiście będzie surowa, czyli będzie wynosić co najmniej 8 lat bezwzględnego pozbawienia wolności. Sąd dokonując przewidywania powinien wziąć pod uwagę wszystkie podmiotowo-przedmiotowe okoliczności przestępstwa zarzucanego podejrzanemu (oskarżonemu), które mogą wpłynąć na faktyczny wymiar orzeczonej kary. W szczególności powinien wziąć pod uwagę okoliczności mogące wpłynąć na nadzwyczajne obostrzenie kary (np. uczynienie przez sprawcę z popełnienia przestępstw stałego źródła dochodu, recydywę), a także okoliczności powodujące nadzwyczajne złagodzenie kary. Ponadto zastosowanie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. może mieć miejsce w razie ustalenia, że uzasadnione jest przyjęcie, iż oskarżonemu zostanie wymierzona kara bez możliwości warunkowego zawieszenia jej wykonania na okres, na który ma zostać zastosowane tymczasowe aresztowanie.
Omawiana przesłanka rodzi wiele problemów. Przede wszystkim prokuratorzy kierując wnioski o zastosowanie względem podejrzanego tymczasowego aresztowania, powołując się na art. 258 § 2 k.p.k., nie badają jaka kara może zostać realnie wymierzona oskarżonemu. Dodatkowo w uzasadnieniu wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania kierowanych do sądu prokuratorzy ograniczają się do spełnienia wymogów formalnych i podania podstaw jego zastosowania, a następnie przywołania treści zarzutu oraz wskazania, że zarzucane podejrzanemu przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności przekraczającą 8 lat pozbawienia wolności. Kolejnym problemem jest długość stosowania wnioskowanego przez prokuratorów tymczasowego aresztowania. Jak pokazuje raport Fundacji Court Watch Polska w latach 2016-2018 długość orzeczonego przez sąd rejonowy tymczasowego aresztowania w przypadku pierwszego postanowienia w postępowaniu przygotowawczym wyniósł 3 miesiące w 83% przypadków, w których właściwy rzeczowo był sąd rejonowy oraz 93% w sprawach właściwych rzeczowo dla sądu okręgowego. Dla porównania tylko w 2% badanych spraw sąd rejonowy orzekł o zastosowaniu tymczasowego aresztowania na miesiąc.
Tego rodzaju postępowanie organów proceduralnych powoduje negatywne konsekwencje nie tylko dla osadzonego, ale również wymiaru sprawiedliwości i systemu więziennictwa. Obecnie liczba osadzonych w jednostkach penitencjarnych wynosi 69.453 osób, z czego 8.990 osób jest tymczasowo aresztowanych. Oznacza to, że blisko 13% faktycznie osadzonych stanowią osoby, które wciąż oczekują na prawomocne zakończenie swojej sprawy. Abstrahując od powyższego raportu, zaś mając na uwadze ww. dane należy wziąć pod uwagę, że trwa stan epidemiczny, wobec czego organy postępowania wykonawczego chętniej udzielają przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności. Dodatkowo, dzięki nowelizacji kodeksu karnego wykonawczego z dnia 31 marca 2020 r., zwiększył się krąg osób kwalifikujących się do odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W tym kontekście istotną okolicznością jest również, że tymczasowe aresztowanie najczęściej orzekane jest już na etapie postępowania przygotowawczego, wraz z przedstawieniem podejrzanemu zarzutów (wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów). Konstatując powyższe można odnieść wrażenie, że organy ścigania wnioskują o stosowanie tymczasowego aresztowania powołując się na zagrożenie orzeczenia surowej kary w żadnym stopniu nie dokonując analizy konkretnej sprawy. Niewątpliwie częściowo jest to podyktowane obłożeniem spraw w prokuraturach, jednak nadmiar pracy nie może stanowić wystarczającego usprawiedliwienia dla braku analizy konkretnych spraw oraz zaistnienia przesłanek do stosowania tymczasowego aresztowania, a także nie dokonywania przewidywań odnośnie realnie grożącej oskarżonemu kary. Ponadto tymczasowe aresztowanie nie może stanowić antycypacji grożącej oskarżonemu surowej kary, bowiem ma ono służyć wyłącznie w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania (zob. post. SN z dnia 12 marca 2009 r., WZ 15/09, OSNKW 2009/7/52). W dalszej części wyroku Sąd Najwyższy zaznaczył, że surowość grożącej kary nie jest sama w sobie wystarczającą przesłanką do stosowania tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k., co tylko uwypukla spór i niejednolitość zarówno w orzecznictwie, jak i wśród przedstawicieli doktryny.
Kończąc powyższe rozważania wypada zwrócić uwagę na negatywne przesłanki niepozwalające na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zgodnie z art. 259 § 1 k.p.k nie stosuje się tymczasowego aresztowania. jeżeli jego stosowanie spowodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia tymczasowo aresztowanego oraz pociągałoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny. Chodzi więc o taką sytuację, w której przebywający w areszcie śledczym nie może podjąć leczenia z uwagi na niedostateczne zaplecze sanitarne, a brak takiego leczenia może spowodować poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia oraz życia podejrzanego (oskarżonego). Trafnie wskazano w orzecznictwie, że: „Jeżeli służba więzienna nie ma oddziału szpitalnego, który mógłby zapewnić oskarżonemu leczenie schorzenia onkologicznego i nie ma też możliwości transportowania go na zaplanowane zabiegi do odpowiedniego instytutu publicznej służby zdrowia, to należy rozważyć uchylenie tymczasowego aresztowania, o ile nie przemawiają przeciwko temu szczególne względy, o których mowa w art. 259 § 1 k.p.k.” (post. SA w Krakowie z dnia 12 listopada 2009 r., II AKz 475/09, KZS 2010/1, poz. 25). Z kolei jako „wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny” należy rozumieć sytuację zagrażającą egzystencji tych osób oraz inne okoliczności, np. podejrzany miał niebawem podchodzić do egzaminu maturalnego, zachodzi konieczność opieki nad niepełnosprawną matką lub niepełnoletnim dzieckiem, gdy inna osoba nie może sprawować takiej opieki, jak również przerwanie nauki w ostatniej klasie szkoły średniej.
Obok ograniczeń podmiotowych wymienionych wyżej należy również zwrócić uwagę na ograniczenia przedmiotowe określone w art. 259 § 2 k.p.k. Tymczasowego aresztowania nie stosuje się w sytuacji, w której na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo w sytuacji, gdy okres tymczasowego aresztowania przekroczy wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia. Ograniczenia przedmiotowe nie występują w sytuacji, w której oskarżony się ukrywa, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowania bądź nie można ustalić jego tożsamości. Ponadto ograniczenie to nie ma zastosowania w stosunku do oskarżonych wobec których zachodzi wysokie prawdopodobieństwo orzeczenia środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie. Powyższe ograniczenie przedmiotowe niejako zobowiązuje sąd do odpowiedzi na pytanie czy w realiach danej sprawy zostanie wobec oskarżonego orzeczona kara pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem lub kara łagodniejsza (np. kara ograniczenia wolności) albo, że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
PODSUMOWANIE
Niewątpliwie stosowanie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. i niedokonywanie ww. prognozy kryminologicznej należy uznać za godzące w prawo do wolności oraz domniemanie niewinności podejrzanego (oskarżonego). Powyższy wniosek wynika w głównej mierze z bezrefleksyjnego stosowania środka zapobiegawczego przez organy ścigania na maksymalnie długi okres (tj. 3 miesiące), nie rozważając przy tym możliwości zastosowania innych środków zapobiegawczych, które mogłyby doprowadzić do osiągnięcia takiego samego efektu, a nie skutkowałyby pozbawieniem wolności podejrzanego (oskarżonego). Osadzenie go w areszcie śledczym niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji zarówno w sferze biznesowej (majątkowej), ponieważ zostaje on wówczas pozbawiony możliwości zarobkowania, jak również sferze rodzinnej z uwagi na ograniczenie kontaktu z najbliższymi i powinno być stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach.
