Zasadniczo w każdym wniosku aresztowym Prokurator powinien wykazać, że zgromadzone dowody świadczą o popełnieniu przestępstwa. Bardzo często do tych dowodów należą opinie biegłych, które z uwagi na swój charakter niejednokrotnie przesądzają sprawę na niekorzyść podejrzanego. Z tej przyczyny opinia biegłego traktowano jest nierzadko jako koronny dowód, a przez to jako argument za zastosowaniem tymczasowego aresztowania. Dlatego też warto zapoznać się bliżej z tym zagadnieniem.
Kiedy powołuje się biegłego?
Zgodnie z art. 193 § 1 k.p.k. jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
W tym celu organ wydaje postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. Należy w nim wskazać osobę lub instytucję powołaną jako biegłego, a w razie potrzeby ich specjalizacje i kwalifikacje. Bardzo istotne jest też wskazanie przedmiotu i zakresu ekspertyzy, najczęściej formułuje się też przy tym pytania szczegółowe.
Biegłemu w razie potrzeby udostępniane są z akt sprawy materiały niezbędne do sporządzenia opinii. Co istotne, opinia biegłego powinna zawierać sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski.
Najczęściej organy powołują do wydania opinii biegłych sądowych wpisanych na listę. Możliwe jest jednak także powołanie do sporządzenia opinii osoby, której nie ma na liście, ale jest specjalistą w danej dziedzinie. Taka osoba nazywana jest biegłym ad hoc.
Ogólnie rzecz ujmując, biegły może zostać powołany na każdym etapie postępowania karnego. Najczęściej ma to miejsce w postępowaniu przygotowawczym i pierwszoinstancyjnym, ale zdarza się, że biegły jest powoływany dopiero przez sąd odwoławczy. Oczywiście w kontekście tymczasowego aresztowania największe znaczenie ma opinia biegłego sporządzana na zlecenie prokuratora w postępowaniu przygotowawczym.
Sporządzona opinia biegłego jako dowód w postępowaniu aresztowym
Jednym z obowiązkowych elementów wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania jest wymienienie dowodów wskazujących na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo. Bardzo często wśród tych dowodów wymieniane są opinie biegłych, takie jak np. opinie kryminalistyczne dotyczące śladów DNA, czy odcisków palców. W sprawach karnych gospodarczych Prokuratura najczęściej także posiłkuje się opiniami biegłych. Są to np. opinie z zakresu księgowości i rachunkowości, analizy ekonomiczne i finansowe, a także opinie dotyczące badania pisma ręcznego.
Nawet jeśli na wcześniejszym etapie postępowania Prokurator odmawiał udostępnienia akt podejrzanemu i obrońcy, po wniesieniu wniosku aresztowego ma taki obowiązek. Co prawda Prokurator nie musi zgadzać się na udostępnienie całości akt, jednakże musi udzielić dostępu do najważniejszych dokumentów. Zgodnie z art. 156 § 5a k.p.k. musi udostępnić akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku aresztowego. O problematyce dostępu do akt w sytuacji tymczasowego aresztowania podejrzanego pisaliśmy szerzej tutaj.
Jeżeli więc opinia biegłego ma stanowić dowód przemawiający za możliwością i potrzebą zastosowania tymczasowego aresztowania, można się z nią zapoznać. Akta udostępniane są jeszcze przed posiedzeniem aresztowym, a zatem można odnieść się do opinii jako dowodu wygłaszając swoje stanowisko.
Analiza opinii biegłego
Istnieje kilka elementów, na które warto zwrócić szczególną uwagę analizując opinię jako dowód. W pierwszej kolejności warto przyjrzeć się kompetencjom biegłego, zwłaszcza temu czy przedmiot opinii odpowiada specjalizacji biegłego. Niekiedy można bowiem podważyć na tej podstawie opinię, np. jeśli powołano biegłego z zakresu rachunkowości, a pytania dotyczyły analizy ekonomicznej. Bardzo ważną kwestią jest także zachowanie bezstronności przez biegłego. Nie może być on w żaden sposób powiązany ze sprawą, ani z żadną ze stron postępowania, w tym z pokrzywdzonym. Używanie przez biegłego w stosunku do którejkolwiek ze stron złośliwych zwrotów i sformułowań również świadczy o braku bezstronności.
Sama treść opinii także wymaga dokładnej analizy. Przed posiedzeniem aresztowym może nie starczyć czasu na pełną analizę treści opinii i jej weryfikację. Pewne rzeczy widoczne są jednak od razu. Szczególnie ważne są oczywiście wnioski z opinii, jednakże powinny one wynikać jasno ze sprawozdania z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń. Jeżeli ze sprawozdania biegłego nie wynika wprost w jaki sposób doszedł do określonych wniosków to stanowi to pierwszy punkt zaczepienia. Podobnie ważne jest, żeby biegły udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania szczegółowe zawarte w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. W przeciwnym razie opinia uznawana jest za niepełną i wymagającą uzupełnienia. Ponadto jeżeli pewne stwierdzenia wewnątrz opinii są wzajemnie sprzeczne to konieczne może być uzupełnienie opinii, bądź nawet wydanie nowej.
Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego
Warto też poddać analizie samo postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. Częstym błędem jest zwracanie się do biegłych o dokonanie interpretacji przepisów, czy ocenę czy popełniono przestępstwo, co jest rolą organu. Ponadto należy zwrócić uwagę czy pytania do biegłych nie są zbyt ogólnikowe i czy nie wykraczają poza kompetencje biegłych. Niekiedy organ formułuje też pytanie w taki sposób, że nie można na nie udzielić odpowiedzi. Zupełnie nieprawidłowe jest też stawianie biegłym pytań, które sugerują odpowiedź.
Z uwagi na dynamikę postępowania aresztowego obrońca ma tylko krótki czas na przygotowanie się do posiedzenia. W związku z tym nie zawsze będzie istniała możliwość dokonania pełnej analizy opinii biegłego, jak i reszty materiału dowodowego. Jeżeli rozstrzygnięcie jest niekorzystne i zastosowano tymczasowe aresztowanie można już jednak dokładnie przeanalizować akta pod kątem sporządzenia zażalenia. W zażaleniu warto też zawsze podnieść zarzuty podważające opinię biegłego.
Potrzeba sporządzenia opinii a potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania
Niekiedy też Prokurator powołując się we wniosku na obawę matactwa, podnosi że w sprawie zachodzi konieczność sporządzenia opinii przez biegłego. Wówczas rzekoma potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania miałaby być uzasadniona obawą, że podejrzany mógłby bezprawnie wpływać na treść dowodów. W odniesieniu do opinii biegłego jest to jednak absurd. Podejrzany nie ma bowiem możliwości wpływania na treść opinii, kiedy biegłemu przekazano już materiały z akt sprawy. O obawie matactwa jako przesłance tymczasowego aresztowania pisaliśmy szerzej tutaj.
Pomijając kwestię możliwości wpływania podejrzanego na treść opinii, warto też zastanowić się nad samą potrzebą powoływania biegłego. Zdarza się bowiem, że organy powołują biegłych do wypowiedzenia się na temat, który nie wymaga wiadomości specjalnych. W szczególności uznaje się za niedopuszczalne powoływanie biegłych, aby przeprowadzali analizy prawne, jest to bowiem rolą organów ścigania i sądu.
Odrębną rzeczą jest moment powoływania biegłego. Jeżeli postępowanie trwa już od dłuższego czasu i w aktach od dawna znajdował się materiał wymagający analizy biegłego to opieszałość organów nie może obciążać podejrzanego. Ma to szczególne znaczenie przy przedłużaniu tymczasowego aresztowania, o czym pisaliśmy tutaj.
Niestety praktyka pokazuje, że często sądy stosują tymczasowe aresztowanie powołując się na potrzebę uzyskania opinii biegłego, choć jest to nieprawidłowe. Zwraca na to uwagę Fundacja Court Watch Polska w swoim raporcie „Stosowanie tymczasowego aresztowania w Polsce na tle innych krajów europejskich”. Tym bardziej istotna jest tu rola obrońcy. Powinien on starać się przekonać sąd, że oczekiwanie na opinię biegłego nie uzasadnia stosowania tymczasowego aresztowania.
Podsumowanie
Opinia biegłego często stanowi jeden z najważniejszych dowodów mających świadczyć o dużym prawdopodobieństwie popełnienia przestępstwa i przemawiać za stosowaniem tymczasowego aresztowania. Dlatego warto poddać ją gruntownej analizie jak tylko zostanie ona udostępniona wraz z aktami. Istnieje wiele elementów, na które warto zwrócić uwagę i podnieść je na posiedzeniu, bądź też w zażaleniu. Rolą obrońcy jest podważenie niekorzystnej opinii biegłego lub jej znaczenia, bądź też wykazanie braku potrzeby jej uzyskiwania.
For English summary click here.
