W ostatnim czasie doszło do dwóch głośnych i interesujących wydarzeń z perspektywy prawnokarnej dotyczących poręczenia majątkowego. W dniu 15 października zatrzymano Romana Giertycha ze względu na podejrzenie przywłaszczenia środków spółki oraz wyrządzenie spółce szkody majątkowej w wielkich rozmiarach, jak również prania brudnych pieniędzy. Z kolei 27 października zatrzymano Cezarego Kucharskiego, któremu postawiono zarzut popełnienia czynu zabronionego z art. 191 § 1 k.k. (obaj Panowie zgodzili się na ujawnienie nazwisk w ramach trwającego postępowania). Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku zastosowano wobec podejrzanego tytułem środka zapobiegawczego poręczenie majątkowe. W sprawie Romana Giertycha kwota ta wynosiła 5 mln złotych. Natomiast w sprawie Cezarego Kucharskiego – 4.6 mln złotych, stanowiącego równowartość 1 mln euro. Na kanwie powyższych spraw wyłania się kwestia stosowania środka zapobiegawczego w postaci poręczenia majątkowego. W szczególności spore wątpliwości i zdziwienie budzi ich wysokość. Czy ustanawianie ich w milionach jest standardową procedurą orzekania poręczenia majątkowego? W jaki sposób doszło do oszacowania jego wysokości?
ARESZT CZY KAUCJA
Poręczenie majątkowe oraz tymczasowe aresztowanie są środkami zapobiegawczymi, mającymi zapewnić prawidłowy tok postępowania. Ich ustawowe przesłanki stosowania są takie same, w przeciwieństwie do rozmiaru ingerencji w życie osób, wobec których zostaną ustanowione. Poręczenie majątkowe jako nieizolacyjny środek zapobiegawczy oczywiście stanowi łagodniejszy środek.
Na podstawie danych statystycznych udostępnionych przez Prokuraturę Krajową, liczba orzeczonych w 2019 r. tymczasowych aresztowań na etapie postępowania przygotowawczego wyniosła 15.277, podczas gdy poręczenie majątkowe zastosowano w tym samym okresie względem 9.276 osób. Organy wymiaru sprawiedliwości powinny w pierwszej kolejności rozważyć stosowanie wolnościowych środków zapobiegawczych, a dopiero w ostateczności sięgać po środki izolacyjne. Niezależnie od tego to właśnie tymczasowe aresztowanie było częściej stosowanym środkiem zapobiegawczym, ustępując miejsca tylko dozorowi Policji.
Poręczenie majątkowe, jak każdy środek zapobiegawczy, ma zapobiegać bezprawnemu utrudnianiu postępowania karnego. W sytuacji, w której orzeczenie wyłącznie poręczenia majątkowego byłoby niewystarczające można zastosować również inne środki zapobiegawcze. Nie jest to wyjątkiem, ponieważ często zdarza się, że poręczenie majątkowe łączy się z innym środkiem zapobiegawczym. Ma to na celu jego „umocnienie”. Często np. obok poręczenia majątkowego organ prowadzący postępowanie orzeka również zakaz opuszczenia kraju połączony z zatrzymaniem paszportu lub dozór Policji. Bywa także, że stosuje wszystkie ww. środki zapobiegawcze naraz. Nadal dogodniejszym dla podejrzanego jest wykonywanie poręczenia majątkowego, dozoru Policji, zakazu opuszczania kraju, a także zakazu kontaktu z niektórymi osobami łącznie, aniżeli tymczasowego aresztowania, które z automatu pozbawia wszystkich ww. możliwości. Zapewne to właśnie dlatego ten środek zapobiegawczy cieszy się tak wielką popularnością wśród prokuratorów. Tylko w 2019 r. przesłano do sądów ponad 20.000 wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania.
CENA WOLNOŚCI
Kaucja może zostać złożona przez oskarżonego albo inną osobę nie tylko w postaci pieniędzy (w tym również waluty obcej). Może też przybrać formę papierów wartościowych (m. in. akcji, obligacji), zastawu albo hipoteki. Sposób, wysokość oraz termin wniesienia poręczenia majątkowego określa podmiot prowadzący postępowanie karne. W postępowaniu sądowym będzie to sąd, w postępowaniu przygotowawczym – prokurator. Powinien on mieć przy tym na uwadze sytuację materialną oskarżonego i poręczyciela majątkowego, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu. Inna powinna być wysokość poręczenia majątkowego w przypadku popełnienia czynu zabronionego polegającego na wyrządzeniu szkody majątkowej w wielkich rozmiarach, a inna w przypadku przestępstwa o charakterze niemajątkowym.
Należy zaznaczyć, że nigdzie nie wskazano minimalnej oraz maksymalnej wysokości poręczenia majątkowego. Każdorazowo określana jest ona więc w odniesieniu do konkretnego postępowania i realiów sprawy. Prymat w określeniu jego wysokości wiedzie waga przestępstwa, wysokość szkody i sposób działania sprawcy oraz możliwy wymiar kary. Nie dotyczy to sytuacji majątkowej oskarżonego. Niemniej prokuratura oraz sąd posiadają informacje o deklarowanych przez podejrzanego zarobkach. Podaje się je bowiem do protokołu przesłuchania podejrzanego, po przedstawieniu zarzutów. Takie działanie prokuratury ma na celu dostosowanie poręczenia majątkowego również w ten sposób, by podejrzany mógł realnie je wnieść. Orzeczona suma poręczenia majątkowego powinna być tak oznaczona, aby możliwość jej przepadku – w przypadku bezprawnego utrudniania postępowania przez podejrzanego – rzeczywiście motywowała go do powstrzymywania się od bezprawnych działań utrudniających postępowanie przygotowawcze.
Poręczenie majątkowe obwarowane jest terminem
Także termin na wniesienie poręczenia majątkowego wyznacza w postępowaniu sądowym – sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – prokurator. Organy wymiaru sprawiedliwości przy jego określeniu winny mieć na względzie sytuację majątkową oskarżonego. Ma to pozwolić na określenie go w taki sposób, aby istniała realna możliwość złożenia wartości majątkowych w ustalonej postanowieniem wysokości.
W razie niezłożenia przedmiotu poręczenia w zakreślonym terminie postanowienie o jego zastosowaniu traci moc. Organ postępowania może wówczas uznać, że w takim wypadku należy zastosować tymczasowe aresztowanie. Często bowiem zdarza się tak, iż poręczenie majątkowe jest niejako „warunkiem” do niezastosowania tymczasowego aresztowania względem podejrzanego lub oskarżonego.
Przykłady z praktyki orzeczniczej
Odwołując się do dwóch przykładów wskazanych na początku niniejszego artykułu, należy zaznaczyć, że wysokość poręczenia może zastanawiać. Nie umknęło to uwadze obrońców agenta piłkarskiego. Zapowiedzieli oni zaskarżenie postanowienia o zastosowaniu poręczenia majątkowego w takiej wysokości, w szczególności biorąc pod uwagę kwalifikację prawną przyjętą przez organy postępowania. Można domniemywać, że kwota poręczenia majątkowego została ustanowiona w oparciu o oświadczenia majątkowe podejrzanego.
Inaczej wygląda sytuacja w sprawie Romana Giertycha, któremu zarzucono przywłaszczenie, wspólnie z 11 innymi podejrzanymi, 92 mln złotych. Wobec tego prokuratura ma większe podstawy do przypuszczenia, że dopiero kwota 5 mln złotych będzie stanowiła motywację dla podejrzanego do nieutrudniania postępowania przygotowawczego w sposób bezprawny. Niemniej Roman Giertych nie zdecydował się na wpłatę ww. kwoty, ponieważ zdaniem jego obrońcy, nie jest on stroną postępowania. Poręczenie majątkowe można zastosować wyłącznie względem podejrzanego albo oskarżonego. Natomiast z uwagi na nieskuteczne doręczenie Romanowi Giertychowi postanowienia o przedstawieniu zarzutów, nie jest on podejrzanym. W ostatnim czasie Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowił o pozostawieniu na wolności mecenasa Giertycha, nie przychylając się do wniosku prokuratury. Organy ścigania nie uprawdopodobniły bowiem w wysokim stopniu popełnienia przestępstwa przez podejrzanego. Wobec tego nie zachodziły podstawy zastosowania jakiegokolwiek ze środków zapobiegawczych – także poręczenia majątkowego.
PODSUMOWANIE
Niewątpliwie poręczenie majątkowe jest środkiem zapobiegawczym o wiele dogodniejszym dla podejrzanego, aniżeli tymczasowe aresztowanie i często już ono motywuje domniemanego sprawcę do przestrzegania reguł procesowych i powstrzymania się od mataczenia. Dodatkowo pozwala na prowadzenie – w miarę normalnego – życia przez podejrzanego, zarówno w sferze gospodarczej, jak i rodzinnej. Niemniej jego wysokość powinna być każdorazowo określana w odpowiedniej wysokości i odpowiednim terminie na jej wniesienie, które realnie pozwoli podejrzanemu lub oskarżonemu na zrealizowanie treści postanowienia o jego zastosowaniu.
