W marcu b.r. Naczelna Rada Adwokacka opublikowała raport, którego przedmiotem jest ocena przepisów i standardów stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce przez adwokatów i aplikantów adwokackich. Obrońcy, którzy często mogą obserwować zastosowanie przepisów oraz upowszechnioną praktykę, krytycznie oceniają zarówno same regulacje ustawowe, jak i ich zastosowanie.
Ocena stanu prawnego
Raport został sporządzony w oparciu o ankietę przeprowadzoną wśród adwokatów i aplikantów adwokackich. Oceniając przepisy regulujące instytucję tymczasowego aresztowania zdecydowana większość adwokatów biorących udział w badaniu wskazała, że stan prawny nie jest zadowalający. Zdaniem praktykujących obrońców aktualnie obowiązujące przepisy dotyczące środków zapobiegawczych nie są sformułowane prawidłowo. Najwięcej krytyki spada na przesłankę surowej grożącej kary, podstawy przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania oraz terminy jego stosowania.
Co istotne, raport omawia też propozycje zmian tych przepisów. Wśród zgłaszanych przez adwokatów propozycji zmian, Autorzy raportu wyróżnili 17 kategorii obszarów wymagających najpilniejszych zmian:
- Usunięcie/zmiana przesłanki surowej kary grożącej oskarżonemu (art. 258 § 2 k.p.k.)
- Zmiana przepisów regulujących terminy stosowania tymczasowego aresztowania oraz jego przedłużania (art. 263 § 3 i § 4 k.p.k.)
- Zmiany przepisów dot. maksymalnego terminu stosowania aresztowania (art. 263 k.p.k.)
- Rozszerzenie katalogu wolnościowych środków zapobiegawczych/Stosowanie innego środka zamiast tymczasowego aresztowania (art. 257 k.p.k.)
- Zmiana przepisów dot. dostępu do akt sprawy obrońcy (art. 156 § 5 i 5a k.p.k.)
- Nowelizacja wszystkich przepisów dotyczących tymczasowego aresztowania
- Zmiana/zaostrzenie przesłanki dużego prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa (art. 249 k.p.k.)
- Zmiana przesłanki braku stałego miejsca zamieszkania (art. 258 § 1 pkt 1 k.p.k.)
- Zmiana przesłanki obawy matactwa (art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k.)
- Wprowadzenie przepisów gwarantujących, że sąd i obrona zapozna się z aktami postępowania
- Ograniczanie dowolności sądów w stosowaniu tymczasowego aresztowania
- Podkreślenie wyjątkowości zastosowania tymczasowego aresztowania
- Odstąpienie od stosowania tymczasowego aresztowania (art. 259 k.p.k.)
- Wydłużenie czasu na rozpoznanie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania (art. 248 § 2 k.p.k.)
- Wzmocnienie udziału obrońcy w procesie np. obowiązkowa obecność od pierwszego przesłuchania
- Wprowadzenie katalogu zamkniętego (art. 250 § 2b k.p.k.)
- Wniosek o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania – liczenie terminu od dnia złożenia wniosku (art. 254 § 2 k.p.k.)
Ocena standardów stosowania tymczasowego aresztowania
Odrębnie od samych przepisów ocenie poddano samą praktykę stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego. Zdaniem ponad 3/4 uczestników badania standardy stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce są niezadowalające. Wśród przyczyn problemów najczęściej wskazywano błędną interpretację i praktykę stosowania przepisów, utarte zwyczaje oraz uwarunkowania ustrojowe i polityczne. Najczęściej zgłaszanymi nieprawidłowościami, które mają miejsce w praktyce były:
- Zakłócona możliwość realizowania obowiązków obrońcy (np. dostęp do akt, kontakt z klientem)
- Stosowanie „aresztu wydobywczego”, czyli stosowanie tymczasowego aresztowania, by wymusić przyznanie się do winy i wydobyć obciążające wyjaśnienia
- Brak możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym w wyznaczonym czasie.
W związku z tym proponuje się zmiany w zakresie stosowania przepisów o tymczasowym aresztowaniu, w szczególności:
- Wymóg wskazywania przez prokuratora okresu wnioskowanego tymczasowego aresztowania oraz konkretnych czynności do wykonania w tym czasie,
- Rezygnacja z samodzielnej przesłanki surowej grożącej kary
- Częstsze prawo do kontaktu z obrońcą
- Wprowadzenie zasady, że o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania decyduje inny sędzia niż o jego zastosowaniu – w celu podwójnej weryfikacji
- Obowiązkowe stawiennictwo zarówno prokuratora, jak i oskarżonego na posiedzeniu w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania
- Jawność postępowania w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztowania
- Wprowadzenie innych dodatkowych środków zapobiegawczych, które mogłyby być stosowane zamiast tymczasowego aresztowania
- Skrócenie maksymalnych oraz jednorazowo orzekanych okresów stosowania tymczasowego aresztowania
Podsumowanie
Jak wynika z omówionego wyżej raportu, adwokaci jako obrońcy negatywnie oceniają zarówno same przepisy regulujące instytucję tymczasowego aresztowania, jak i praktykę ich stosowania. Z perspektywy praktyków dostrzegalna jest konieczność wprowadzenia pilnych zmian, w tym legislacyjnych. Pozostaje mieć nadzieję, że potrzeba ta zostanie również dostrzeżona przez ustawodawcę.
Z całością raportu można zapoznać się tutaj.
For English summary click here.
