Nie ma żadnych wątpliwości, że przesłuchanie podejrzanego jest kluczowym dowodem w postępowaniu karnym. Zdarza się, że jego przeprowadzenie będzie wystarczające do zakończenia sprawy. Niezależnie od tego czy podejrzany przyzna się do popełnienia czynu, wyjaśni okoliczności sprawy w sposób korzystny dla niego czy odmówi złożenia wyjaśnień, prokuratura w każdym przypadku ma obowiązek wziąć je pod uwagę przy ocenie materiału dowodowego. Problematyczne staje się, gdy osoba, która ma zostać przesłuchana uchyla się od tego obowiązku. W sytuacji, w której nie stawiła się ona na przesłuchanie, mimo wezwania, istnieje możliwość zarządzenie poszukiwań bądź wydanie listu gończego. Co do zasady przed wydaniem listu gończego powinno zarządzić się poszukiwania podejrzanego, jednak nie jest to konieczny warunek. Istotne, że jeszcze przed wydaniem listu gończego i przesłuchaniem podejrzanego, następuje wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Podejrzany po zatrzymaniu od razu zostaje faktycznie pozbawiony wolności i – w uproszczeniu – trafia do aresztu na podstawie listu gończego.
PODSTAWY WYDANIA LISTU GOŃCZEGO
Listy gończe są dostępne powszechnie. Można je znaleźć na lokalnych stronach internetowych, stronie internetowej jednostki Policji czy w prasie. List gończy można wydać zarówno w stosunku do podejrzanego jak i oskarżonego. Wszystko zależy od stadium postępowania. W przypadku podejrzanego, list gończy może wydać prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze. Po wniesieniu aktu oskarżenia, właściwym do wydania listu gończego będzie sąd, przed którym toczy się postępowanie karne. Ponadto w orzecznictwie podkreśla się, że możliwe jest również wydanie listu gończego wobec skazanego, który ukrywa się w celu uniknięcia odbycia kary pozbawienia wolności.
Przesłankami pozwalającymi na wydanie listu gończego, przed skazaniem, są:
- wydanie wobec podejrzanego (oskarżonego) postanowienia o tymczasowym aresztowaniu;
- ukrywanie się przez podejrzanego (oskarżonego).
Nie można więc wydać listu gończego bez uprzedniego wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, które wyda sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzi się postępowanie. Możliwość wydania samego listu gończego byłaby z resztą bezcelowa. List gończy stanowi informację zewnętrzną dla osób, które mogą pomóc w odnalezieniu poszukiwanego. Sam w sobie nie uprawnia jednak do zatrzymania czy tymczasowego aresztowania podejrzanego bądź oskarżonego.
CELE WYDANIA LISTU GOŃCZEGO
Cele wydania listu gończego będą różne w zależności etapu postępowania.
W przypadku postępowania przygotowawczego najczęściej powodem do jego wydania będzie konieczność przesłuchania i przedstawienia zarzutów podejrzanemu. Możliwe, że po przesłuchaniu i przedstawieniu zarzutów zajdzie konieczność dokonania innej czynności z podejrzanym, który zaczął się ukrywać. Również w takiej sytuacji prokuratura wystąpi do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania, a następnie wyda list gończy.
Podobnie w postępowaniu sądowym. Powodem do procedowania w przedmiocie listu gończego może być zachowanie oskarżonego polegające na jego niestawiennictwie w sądzie, mimo że bez jego obecności rozprawa nie zostanie przeprowadzona. W takiej sytuacji oskarżony musiałby jednocześnie nie odbierać korespondencji sądowej, nie wskazać adresu do doręczeń i zaniechać kontaktu z sądem.
W postępowaniu wykonawczym cel, który miałby spełnić list gończy to doprowadzenie skazanego do wykonania kary pozbawienia wolności. Wówczas nie wydaje się postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, lecz podstawę stanowi wyrok skazujący sądu.
Istotne jest, że w każdym przypadku okres tymczasowego aresztowania będzie taki sam. Wynosi on 14 dni, licząc od dnia zatrzymania. Jest to główna różnica pomiędzy „typowym” postanowieniem o tymczasowym aresztowaniu, o którym wielokrotnie pisaliśmy na naszym portalu, a tym wydanym w celu procedowania listu gończego.
SYTUACJA PROCESOWA PODEJRZANEGO
Warto zwrócić uwagę na dość niecodzienną sytuację procesową podejrzanego, który może nawet nie wiedzieć o tym, że jest poszukiwany. Jakkolwiek obywatel polski ma teoretycznie obowiązek zgłaszania zmiany adresu meldunkowego w Polsce, jednak nie grożą żadne kary za niespełnienie tego obowiązku.
Zatem może dojść do sytuacji, w której określona osoba nie będzie miała miejsca zameldowania w Polsce. Dodatkowo nie będzie wiedziała o tym, że jest poszukiwana. Następnie zostanie wydane postanowienie o przedstawieniu zarzutów, bez ogłaszania go i przedstawienia zarzutów podejrzanemu, w związku z niemożliwością ustalenia jego adresu. Zostanie on uznany za osobę ukrywającą się. Po tym prokurator złoży wniosek do sądu o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania na okres 14 dni, a po jego orzeczeniu, wyda postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym.
Podejrzany może nie mieć w ogóle świadomości, że prowadzone jest jakiekolwiek postępowanie karne przeciwko niemu. Powzięcie przez niego wiedzy o toczącym się postępowaniu następuje w sposób niespodziewany i zaskakujący. Prokurator przesyła list gończy wraz z postanowieniem o tymczasowym aresztowaniu do jednostki Policji właściwej ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania podejrzanego. Funkcjonariusze Policji, po odnalezieniu podejrzanego, mają obowiązek doręczyć mu postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. Dopiero wtedy dowiaduje się on o tym, że prowadzone jest postępowanie przeciwko niemu. Jednak nie ma on czasu na reakcję, albowiem następnie jest transportowany do właściwego aresztu śledczego. Kluczowa jest tutaj reakcja najbliższych podejrzanego, którzy mogą ustanowić obrońcę dla tymczasowo aresztowanego. Umocowanie do obrony udzielone przez osoby trzecie jest tymczasowe. Obowiązuje do pierwszego kontaktu obrońcy z tymczasowo aresztowanym. Oznacza to, że podejrzany powinien osobiście podpisać umocowanie do obrony udzielone przez niego wyznaczonemu obrońcy przy pierwszej okazji. Pisaliśmy o tym szerzej tutaj.
Co dalej?
Następnie prokurator powinien przesłuchać podejrzanego. Po tej czynności to prokurator decyduje o wystąpieniu lub odstąpieniu od wystąpienia do sądu z wnioskiem o przedłużenie tymczasowego aresztowania. W razie niewystąpienia z takim wnioskiem tymczasowy areszt należy uchylić niezwłocznie po dokonaniu czynności z podejrzanym i odwołać list gończy.
Istotne jest, aby podejrzany, podczas przesłuchania, podał swój adres zamieszkania lub zameldowania. W ten sposób organy ścigania będą wiedziały gdzie kierować wezwania w razie konieczności dokonania czynności z udziałem podejrzanego. Dodatkowo przy każdej zmianie adresu podejrzany ma obowiązek poinformować organy ścigania o takim zdarzeniu.
NIEZASKARŻALNOŚĆ POSTANOWIENIA
Postanowienie o wydaniu listu gończego jest niezaskarżalne, bez względu na to kto je wydał. Jak wspomniano wcześniej list gończy jest wydawany po wydaniu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu podejrzanego na okres 14 dni. To właśnie postanowienie o tymczasowym aresztowaniu w teorii jest zaskarżalne. Jedynie w teorii, albowiem tak naprawdę podejrzany dowiaduje się o wydaniu wobec niego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu dopiero po jego zatrzymaniu i doprowadzeniu do aresztu.
Faktycznie więc podejrzany otrzymuje postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania dopiero w momencie jego ujęcia. Od tego momentu ma on 7 dni na wniesienie zażalenia na postanowienie. Niewątpliwie podejrzany pozostaje pod presją czasu, albowiem jego sytuacja diametralnie się zmienia. Wcześniej nie miał on pojęcia o jakimkolwiek postępowaniu prowadzonym przeciwko niemu. Obecnie zaś jest on w faktycznie pozbawiony wolności i musi liczyć na pomoc najbliższych, którzy mają możliwość ustanowić dla niego obrońcę. Obrońca ma możliwość złożenia zażalenia, jednak również musi działać szybko, albowiem ma on 7 dni na jego złożenie od dnia doręczenia postanowienia podejrzanemu. Dodatkowo obrońca powinien również odbyć widzenie z podejrzanym, a także – w miarę możliwości – przejrzeć akta postępowania.
PODSUMOWANIE
Podsumowując wydanie listu gończego niewątpliwie jest pomocne dla organów wymiaru sprawiedliwości. Ułatwia on ustalenie miejsca pobytu podejrzanego. Istotnym jest, aby przesłuchanie podejrzanego odbywało się niezwłocznie po jego zatrzymaniu. Jednocześnie bardzo istotna jest rola obrońcy, który powinien jak najszybciej odbyć widzenie z podejrzanym, jak również uzyskać dostęp do akt. W razie konieczności powinien też złożyć zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania. W środku zaskarżenia obrońca może powoływać się nie tylko na niespełnienie przesłanek pozwalających na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Argumentacja braku przesłanek może dotyczyć również wydania listu gończego, albowiem jest ono akcesoryjne w stosunku do postanowienia o tymczasowym aresztowaniu.
For English summary click here.
