Dnia 1 stycznia 2023 roku weszła w życie większość zmian przewidzianych obszerną nowelizacją Kodeksu karnego wykonawczego (dalej: „k.k.w.”) z dnia 5 sierpnia 2022 r. Natomiast niektóre przepisy zaczęły obowiązywać już we wrześniu 2022 r. Zgodnie z zapowiedzią, wprowadzone zmiany mają na celu m.in. usprawnienie procedur wykonywania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. Członek zarządu spółki wobec którego zastosowano wspomniany środek izolacyjny powinien wiedzieć o dwóch szczególnie istotnych z jego perspektywy modyfikacjach. Pierwsza z nich zawarta w art. 217 § 1g k.k.w. dotyczy możliwości udzielenia zgody na wielokrotne widzenie obrońcy z tymczasowo aresztowanym. Kolejną istotną płaszczyzną objętą nowelizacją są zmiany w zakresie dostępu do środków łączności przez tymczasowo aresztowanego przebywającego w areszcie śledczym. Przepisy zmieniające zasady jakimi rządzi się kontakt telefoniczny tymczasowo aresztowanych ze światem zewnętrznym weszły w życie już we wrześniu 2022 r.
KONTAKT BEZPOŚREDNI – JAK TO WYGLĄDAŁO DOTYCHCZAS?
Tymczasowe aresztowanie to środek zapobiegawczy, polegający na umieszczeniu podejrzanego lub oskarżonego w areszcie śledczym. Głównym celem stosowania powyższego środka jest uniemożliwienie podejrzanemu bezprawnego wpływu na prawidłowy tok postępowania. Kontakty osób trzecich z tymczasowo aresztowanym są całkiem dotkliwie ograniczane.
Oczywistym jest, że tymczasowo aresztowanemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do obrońcy. Prawnik osadzonego dysponuje możliwością kontaktu bezpośredniego ze swoim klientem przez instytucję widzeń. Jednakże, przed wejściem w życie nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego, obrońca zmuszony był do każdorazowego uzyskania zgody na widzenie z aresztowanym. Dla uzyskania owego pozwolenia należało złożyć stosowny wniosek do organu, do dyspozycji którego podejrzany pozostaje. Powyższy zabieg był wysoce czasochłonny. Procedura obejmowała kolejno: sporządzenie i wysłanie wniosku przez obrońcę, rozpatrzenie pisma przez właściwy organ oraz przygotowanie i przesłanie pisemnej odpowiedzi. Sytuacji nie poprawiała okoliczność, że ze wspomnianym wnioskiem należało zwrócić się za każdym razem na około 10 dni przed planowanym widzeniem. Wystosowanie wniosku z odpowiednim wyprzedzeniem miało zapobiec sytuacji, w której proces uzyskiwania pozwolenia nie zakończy się w planowanym terminie. Brak instytucji zgody na wielokrotne widzenie utrudniał pracę zarówno obrońcom, jaki organom, do których dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostawał. .
ZGODA NA WIELOKROTNE WIDZENIE Z OBROŃCĄ
W dniu 1 stycznia 2023 r. w Kodeksie karnym wykonawczym zaczął obowiązywać przepis art. 217 § 1g. Stanowi on, że: Zarządzenie o zgodzie na widzenie uprawnia do jednorazowego widzenia, chyba że organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, zarządzi inaczej.
Z powyższego wynika, że po wejściu w życie nowelizowanego przepisu, obrońcy mogą wystosować wniosek o zgodę na wielokrotne widzenie z tymczasowo aresztowanym. Uzyskanie takiego zezwolenia zwalnia obrońcę z obowiązku każdorazowego występowania ze stosownym pismem przed planowanym spotkaniem z podejrzanym. Oczywiście samo wystosowanie wniosku o wielokrotne widzenie nie oznacza, że organ, do dyspozycji którego podejrzany pozostaje, zobowiązany jest do pozytywnego rozpatrzenia takiego pisma. Jednakże korzystnego rozpoznania można się spodziewać, jeśli organ nie stwierdzi istnienia okoliczności świadczących o możliwym negatywnym wpływie udzielenia zgody na wielokrotne widzenie na tok postępowania.
Udzielenie zgody na wielokrotne widzenie rozwiązuje problem w postaci czasochłonnego procesu, który należało każdorazowo przebyć w celu uzyskania pozwolenia. Obrońca tymczasowo aresztowanego zyskuje wówczas praktycznie nieograniczoną możliwość odbywania widzeń z klientem. Powyższe uprawnienie jest nieocenione w sytuacjach nagłych, kiedy kontakt bezpośredni jest konieczny. Oran do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje może również udzielić zgody na wielokrotne widzenie tylko na określony okres np. na trzy miesiące. Jednakże, nawet takie udogodnienie pozytywnie wpływa na sytuację zarówno obrońcy jak i osadzonego. Warto zaznaczyć, że dotychczasowa procedura nakazująca każdorazowo zwracać się do odpowiedniego organu o pozwolenie na widzenie nie działała prawidłowo w okolicznościach zaistnienia sytuacji pilnej. Długi czas oczekiwania na wydanie zgody na kontakt bezpośredni paraliżował działania obrońcy jak i samego aresztowanego.
KONTAKT BEZPOŚREDNI – INNE OSOBY
W sytuacji, gdy tymczasowo aresztowanym jest członek zarządu spółki sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej. Oczywistym jest, że na podejrzanym lub oskarżonym, wobec którego zastosowano tymczasowe aresztowanie, najpewniej w dalszym ciągu spoczywają ważne obowiązki. Aktywność zawodowa członka zarządu spółki jest warunkiem koniecznym do sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jednakże, do efektywnej realizacji spraw służbowych potrzebny jest kontakt ze współpracownikami czy kontrahentami. Kontakt bezpośredni wspomnianych osób z tymczasowo aresztowanym członkiem zarządu obwarowany jest taką samą procedurą, jaką musi przebyć obrońca dążący do widzenia z osadzonym. Osoba trzecia przejawiająca chęć spotkania się z osadzonym podczas widzenia zmuszona jest do wystosowania odpowiedniego wniosku do organu, do dyspozycji którego tymczasowo aresztowany pozostaje.
ROZPATRZENIE WNIOSKU – OBAWA MATACTWA
Często zdarza się, że aresztowany członek zarządu jest podejrzany o popełnienie przestępstwa pozostającego w związku z prowadzeniem spółki. W sytuacji zaistnienia wspomnianej okoliczności wniosek współpracownika o widzenie z dużym prawdopodobieństwem zostanie odrzucony. Niestety często w ocenie prokuratury lub sądu kontakt bezpośredni tymczasowo aresztowanego ze współpracownikami stwarza istotne zagrożenie dla prawidłowego toku postępowania. Wniosek współpracownika czy też kontrahenta o nawet jednorazowy bezpośredni kontakt najprawdopodobniej nie zostanie rozpatrzony przychylnie. W przeciwnym wypadku umożliwiłoby to podejrzanemu wywarcie wpływu na zeznania świadków, niszczenie dowodów, a także inne formy matactwa. Nawet jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie to widzenie z tymczasowo aresztowanym co do zasady odbywa się w obecności i pod nadzorem funkcjonariusza Służby Więziennej. Powyższa okoliczność w znacznym stopniu ogranicza komfort i swobodę rozmowy odwiedzającego z tymczasowo aresztowanym.
Warto wskazać, że ewentualna decyzja o niewyrażeniu zgody na widzenie zapada w formie zarządzenia. Tymczasowo aresztowany oraz osoby dla niego najbliższe dysponują możliwością złożenia zażalenia na negatywnie rozpoznany wniosek o widzenie. Co istotne, osobom spoza kręgu wskazanego powyżej takie uprawnienie nie przysługuje. Z powyższego wynika, że współpracownikom lub kontrahentom osadzonego członka zarządu nie przysługują żadne środki odwoławcze od decyzji odmownej.
Oczywiście za potrzebą utrzymywania kontaktu bezpośredniego pomiędzy aresztowanym członkiem zarządu a współpracownikami nie musi kryć się bezprawna motywacja. Intencją występującego z wnioskiem o widzenie może być chęć umożliwienia aresztowanemu członkowi zarządu ingerencji w zarządzanie działaniami spółki. Zdarza się, że za chęcią widzenia z aresztowanym członkiem zarządu stoi potrzeba uzgodnienia szczegółów koniecznych do podjęcia decyzji biznesowych. W konsekwencji, z perspektywy współpracownika starającego się uzyskać pozwolenie na widzenie z podejrzanym bez znaczenia pozostaje regulacja wprowadzająca możliwość uzyskania pozwolenia na wielokrotne widzenie. W bardziej uprzywilejowanej pozycji znajduje się obrońca tymczasowo aresztowanego, ponieważ organ nie może odmówić zgody na widzenie. Podejrzany, któremu zależy na zminimalizowaniu negatywnego wpływu zastosowanego środka izolacyjnego na sprawy przedsiębiorstwa powinien rozważyć możliwość kontaktów telefonicznych.
ZMIANY W DOSTĘPIE DO ŚRODKÓW ŁĄCZNOŚCI
We wrześniu 2022 r. w Kodeksie karnym wykonawczym pojawiły się istotne zmiany dotyczące dostępu do środków łączności przez tymczasowo aresztowanego. Art. 217c § 1a zd.1 stanowi, że tymczasowo aresztowany może korzystać z telefonu znajdującego się w areszcie śledczym co najmniej raz w tygodniu. Powyższa zasada wydaje się jednak bardzo rygorystyczna. Wynika z niej, że tymczasowo aresztowany musiałby wybrać czy w danym tygodniu skontaktuje się z rodziną, czy z obrońcą. W praktyce, każdy areszt śledczy ma swoje własne zasady organizacji. W wielu regulaminach porządku wewnętrznego pojawia się zapis o możliwości wykonania jednego telefonu dziennie. Powyższa koncepcja jest bardziej przychylna osadzonym, dla których kontakt telefoniczny z najbliższymi i prawnikiem jest bardzo ważny.
TERMINY CZYNNOŚCI PROCESOWYCH A KONTAKT TELEFONICZNY
Na skutek nowelizacji w k.k.w. pojawił się istotny przepis w zakresie dostępu do aparatu telefonicznego. Art. 217c § 1a zd. 2. stanowi, że: w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wyznaczone terminy czynności procesowych wskazują na konieczność niezwłocznego skorzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego, dyrektor aresztu śledczego udziela zgody na kontakt poza terminami ustalonymi w porządku wewnętrznym obowiązującym w areszcie śledczym.
Z powyższego wynika, że dyrektor aresztu śledczego nie może odmówić skorzystania ze środków łączności we wspomnianym powyżej przypadku. Postanowienie dotyczące szczególnych przypadków związanych z terminami czynności procesowych ma niewątpliwie korzystny wpływ na realizację prawa do obrony. Tymczasowo aresztowany znajduje się wówczas w uprzywilejowanej sytuacji, ponieważ uprawniony jest do kontaktu z prawnikiem poza wyznaczonym harmonogramem. Wspomniana okoliczność stanowi korzystną alternatywę dla widzeń obrońcy z podejrzanym. Należy jednak pamiętać, że połączenia mogą być nawiązywane tylko w jednym kierunku. Oznacza to, że tymczasowo aresztowany dysponuje możliwością wykonania telefonu do obrońcy, ale nie odwrotnie. W przypadku, gdy prawnik potrzebowałby pilnego kontaktu z klientem, pozostaje mu osobiście stawić się w areszcie śledczym na widzeniu. Niewątpliwie jednostronność połączeń stanowi pewną niedogodność, którą musi tolerować zarówno obrońca jak i osadzony.
KONTAKT TELEFONICZNY Z NAJBLIŻSZYMI
Kolejną istotną zmianą wprowadzoną na mocy nowelizacji jest postanowienie zawarte w art. 217c § 1c. Niniejszy przepis stanowi, że tymczasowo aresztowany w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza gdy kontakt bezpośredni jest niemożliwy lub utrudniony, lub gdy wynika to z nagłej sytuacji życiowej może korzystać z telefonu w celu kontaktu z inną osobą niż obrońca.
Kierując się literalnym brzmieniem przepisu należy dojść do wniosku, że musi zaistnieć szczególnie uzasadniony przypadek, żeby tymczasowo aresztowany mógł telefonować do osób najbliższych. Z powyższego wynika, że osadzony, a także jego rodzina muszą borykać się ze znacznie utrudnioną łącznością z tymczasowo aresztowanym. Jednakże w praktyce pojęcie „szczególnie uzasadnionego wypadku” jest szerokie i uwzględnia wszechstronną gamę przypadków. Tymczasowo aresztowany chcący skontaktować się telefonicznie z rodziną powinien każdorazowo zwrócić się z wnioskiem do odpowiedniego organu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że organ wydający decyzję uzna za kodeksowy „szczególny wypadek” konieczność zachowania ciągłości rodziny. Wówczas, wniosek o kontakt telefoniczny ma szansę na pozytywne rozpoznanie.
Niestety, obowiązek każdorazowego zwracania się ze wspomnianym wnioskiem stanowi pewną niedogodność ze względu na czas trwania procedury. Obrońca znajduje się w zgoła odmiennej pozycji, ponieważ zarządzenie o możliwości kontaktu z nim upoważnia do wielokrotnego nawiązywania połączeń. Dodatkowo zarządzenie obowiązuje do chwili zakończenia wykonywania tymczasowego aresztowania, bez względu na zmianę organu, do dyspozycji którego aresztowany pozostaje.
KONTAKT TELEFONICZNY Z OSOBAMI TRZECIMI
Wspomniany przepis upoważniający do kontaktu z osobami niebędącymi obrońcą w sytuacji wystąpienia szczególnych wypadków pozostawia jednak pewną wątpliwość. Oczywiście osadzony może wystąpić do odpowiedniego organu z wnioskiem o umożliwienie mu nawiązania kontaktu telefonicznego ze współpracownikami lub kontrahentami. Jednak czy taki wniosek zostanie pozytywnie rozpatrzony? Trudno określić, czy w pojęciu „szczególnych wypadków” mieści się chęć utrzymania stosunków biznesowych lub konieczność finalizacji projektu. Należy pamiętać, że organ wydający decyzję przy rozstrzyganiu wniosku będzie kierował się dobrem prawidłowego toku postępowania. Istnieje duże prawdopodobieństwo odrzucenia wniosku tymczasowo aresztowanego o kontakt telefoniczny z kontrahentem czy współpracownikiem z uwagi na pewne obawy. Poprzez otwarcie tymczasowo aresztowanemu członkowi zarządu drogi do kontaktu z podmiotami związanymi z przedsiębiorstwem pośrednio otwiera się również możliwość jego wpływu na tok postępowania. Powyższe zagrożenie jest jeszcze większe, jeśli członek zarządu został tymczasowo aresztowany w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa dotyczącego prowadzenia przedsiębiorstwa.
PODSUMOWANIE
Najbardziej istotną zmianą wprowadzoną przez nowelizację k.k.w. jest możliwość uzyskania zgody na wielokrotne widzenie osadzonego z obrońcą. Powyższa regulacja znacznie usprawnia tok postępowania poprzez eliminację czasochłonnej procedury każdorazowego wystosowywania wniosku. Modyfikacji uległa także sytuacja związana z dostępem tymczasowo aresztowanego do telefonu. Obecnie, aresztowany może wykonywać połączenia do obrońcy poza harmonogramem wewnętrznym aresztu, jeśli taka konieczność wynika z terminów zaplanowanych czynności procesowych. Jednakże, kontakt telefoniczny z rodziną i osobami trzecimi obwarowany jest warunkiem wystąpienia „szczególnych wypadków”. Tymczasowo aresztowany członek zarządu spółki jest prawie całkowicie wyłączony z możliwości wywiązywania się z ciążących na nim obowiązków. Osadzony, który wystosuje wniosek o kontakt telefoniczny ze współpracownikami lub kontrahentami powinien zdawać sobie sprawę, że jest on z góry skazany na niepowodzenie. Organ wydający decyzję odrzuci wniosek ze względu na obawę bezprawnego wpływu na tok postępowania.
Próba nawiązania kontaktu telefonicznego osadzonego z osobami trzecimi obwarowana jest warunkiem wystąpienia „szczególnych wypadków”. Niestety powyższe pojęcie jest nieostre i pozostawia szerokie pole dla uznania organu decyzyjnego. Należy również pamiętać, że zgoda na kontakt telefoniczny osadzonego z osobą trzecią wydawana jest jednorazowo. Z powyższego wynika, że tymczasowo aresztowany członek zarządu nie ma możliwości kontaktu ze współpracownikami ani kontrahentami. Niewątpliwie zarówno spółka aresztowanego jak i podmioty gospodarczo z nią związane ponoszą straty. Mają one wymiar nie tylko wizerunkowy, ale także materialny, który często związany jest z paraliżem decyzyjnym.
For English summary click here.
