Na naszym blogu wielokrotnie wskazywaliśmy na systemowy problem dotyczący mechanicznego, zbyt częstego stosowania tymczasowego aresztowania. Szczególnie w sytuacji, w której skuteczne mogą okazać się nieizolacyjne środki zapobiegawcze, w tym właśnie poręczenie majątkowe. W celu przypomnienia podstawowych informacji na temat tego środka, zachęcamy do lektury jednego z dotychczasowych artykułów.
Poniżej, przedstawiamy natomiast kilka kluczowych informacji dotyczących tego kto może być poręczycielem oraz jakie środki majątkowe pozwolą na skuteczne ustanowienie tego środka. Wiele reguł wynika bowiem nie bezpośrednio z ustawy, a stanowi wyraz wieloletniej praktyki organów.
Praktyka stosowania poręczenia majątkowego
Informacje te są szczególnie istotne, biorąc pod uwagę praktykę stosowania poręczenia majątkowego. Po dozorze policji i zakazie opuszczania kraju, jest to trzeci najczęściej stosowany nieizolacyjny środek zapobiegawczy. Wskazują na to dane przedstawione przez Prokuraturę Krajową w Sprawozdaniu statystycznym za 2022 rok. W ubiegłym roku, zastosowano je 8 634 razy. Liczba oraz stosunek stosowania poręczenia wobec innych środków, utrzymują się na zbliżonym poziomie od kilku lat, przynajmniej od 2019 roku.
Co szczególnie istotne, zdarza się, że wpłata poręczenia majątkowego stanowi warunek, którego spełnienie pozwala uniknąć tymczasowego aresztowania. Zgodnie z art. 257 § 2 k.p.k. stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie pod warunkiem złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Możliwym jest również złożenie wniosku o przedłużenie terminu na wpłatę poręczenia.
Niemniej, najczęściej oskarżony czy poręczyciel mają stosunkowo niewiele czasu na przygotowanie wszystkich niezbędnych dokumentów. Warto w związku z tym, wiedzieć o praktycznych aspektach stosowania poręczenia. Odpowiedzi na najczęstsze odpowiedzi i wątpliwości, postaramy się przedstawić poniżej.
Kto może wpłacić poręczenie majątkowe?
Regulacje dotyczące tego kto może wpłacić poręczenie majątkowe nie są restrykcyjne ani rozbudowane. W kodeksie postępowania karnego, bezpośrednio wskazano tylko, że może to być oskarżony lub inna osoba. Co istotne, na ogół uznaje się, że może to być tylko osoba fizyczna, której dane personalne zostaną przekazane odpowiednim organom.
Najlepiej by była to osoba bliska oskarżonemu, jednak ustawa nie uzależnia skuteczności poręczenia od rodzaju więzi łączącej go z poręczycielem. Organ będzie oczywiście brał pod uwagę na ile relacja łącząca potencjalnego sprawcę z poręczycielem gwarantuje jego prawidłowe zachowanie w trakcie postępowania. Nie może jednak wyłącznie na podstawie rodzaju więzi odmówić przyjęcia poręczenie. Co więcej, organ powinien wyrazić zgodę na wpłatę poręczenia przez kilka różnych osób (o ile kwota będzie wystarczającym zapewnieniem wywiązywania się przez oskarżonego z jego obowiązków).
Warto wskazać również na kilka innych zasad przyjmowania poręczenia, które choć nie wynikają bezpośrednio z ustawy, w praktyce są uznawane przez organy. Po pierwsze – poręczycielem nie powinien być współoskarżony ani osoba, co do której zachodzi wysokie podejrzenie popełnienia przestępstwa. Po drugie – organ powinien nie przyjąć poręczenia w sytuacji, gdy podejrzewa, że oskarżony lub jego rodzina zawarła umowę z poręczycielem, która nakłada na oskarżonego niewspółmierne obowiązki, np. lichwiarskie oprocentowanie albo uczynienie sobie z udzielania poręczeń stałego źródło utrzymania.
Skąd mogą pochodzić środki na poręczenie?
Ustawodawca nie wprowadził bezpośrednich zakazów odnośnie do katalogu osób mogących wpłacić poręczenie majątkowe. Wskazał jednak wprost na wymóg pochodzenia środków z majątku osoby, która będzie poręczycielem. Celem jest zapewnienie, aby ktoś kto ręczy za oskarżonego, posiadał odpowiednią motywację – w postaci obawy o utratę własności – do zapewnienia realizacji przez oskarżonego ciążących na nim obowiązków. Zgodnie z kodeksem postępowania karnego, Sąd albo prokurator może uzależnić przyjęcie przedmiotu poręczenia majątkowego od wykazania przez osobę składającą poręczenie źródła pochodzenia tego przedmiotu. Nie jest to obowiązek organu, ale wyłącznie od jego uznania zależy stwierdzenie czy w danych okolicznościach można powziąć wątpliwości co do tego czy środki nie zostały przysporzone od osoby trzeciej.
Organ powinien wydać odpowiednie postanowienie o wezwaniu do wykazania pochodzenia środków. W przypadku stwierdzenia, że przedstawione dowody nie są wystarczające, sąd lub prokurator mogą odmówić przyjęcia poręczenia. Co do zasady, na to postanowienie o odmowie przyjęcia poręczenia, można złożyć zażalenie. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy odmowa przyjęcia poręczenia wynika z postanowienia sądu odwoławczego, który orzekał w związku z zastosowaniem poręczenia majątkowego zamiast tymczasowego aresztowania w toku postępowania odwoławczego.
Wykazanie pochodzenia środków może przybrać różne formy. Najprostszym będzie przedstawienie wyciągu historii rachunku bankowego, czy wypisu z księgi wieczystej. Bardziej skomplikowanym sposobem będzie analiza zróżnicowanej dokumentacji dotyczącej stanu majątkowego.
Co może być przedmiotem poręczenia?
Poręczenie może zostać wpłacone nie tylko w formie gotówki czy transferu środków pieniężnych. Kodeks postępowania karnego przewiduje następujące możliwości złożenia poręczenia:
- wspomniane już – pieniądze;
- papiery wartościowe;
- zastaw.
Warto wskazać, że pieniądze mogą być wpłacone nie tylko w polskich złotych, ale również w walutach obcych.
Co do zastawu, istnieje możliwość ustanowienia go na:
- rzeczach ruchomych,
- dobrach niematerialnych (np. prawo do patentu)
- prawach majątkowych, o ile są one zbywalne (np. prawo użytkowania wieczystego).
Wiele wątpliwości budzi natomiast rozumienie zwrotu papiery wartościowe w zakresie przepisów o poręczeniu majątkowym. Nie istnieje bowiem legalna definicja tego pojęcia na gruncie kodeksu postępowania karnego. Ostatecznie to każdorazowo organ zdecyduje na ile właściwości danego papieru wartościowego zapewnią skuteczność omawianego środka zapobiegawczego. Szczególnie pod kątem stabilności wartości poręczenia oraz możliwości ustalenia faktycznego beneficjenta papieru wartościowego.
Posiłkując się ustawą z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, a także głosami doktryny i judykatury, wskazać należy na kilka rodzajów papierów wartościowych, których wykorzystanie jako przedmiot poręczenia, powinno być co do zasady akceptowane przez organ. Są to:
- obligacje, szczególnie te na okaziciela;
- weksle trasowane;
- czeki, szczególnie czeki rozrachunkowe. Tutaj warunkiem jest jednak zapewnienie przez poręczyciela wymienialności czeków po upływie terminu ważności bądź zmiany przedmiotu poręczenia na bezterminowy.
Oczywiście, powyższy katalog nie stanowi o wyłącznie dopuszczalnych rodzajach papierów wartościowych, ale można uznać je za „najpewniejsze” sposoby. Niewykluczone jest złożenie poręczenia w postaci akcji, prawa poboru nowych akcji, konosamentów czy dowodów składowych. Najważniejsze jest, aby ich potencjalna utrata dostatecznie motywowała poręczyciela do zapewnienia realizacji obowiązków nałożonych na oskarżonego. Papiery wartościowe korporacyjne mają bowiem tę wadę, że organ może nie być w stanie przewidzieć czy ich wartość nie ulegnie gwałtownym zmianom w trakcie trwania poręczenia.
Jak wpłaca się poręczenie majątkowe?
Odpowiedź na powyższe pytanie nie wynika wprost z Kodeksu Postępowania Karnego, a znajduje się w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych. Zależnie od przedmiotu poręczenia, jego wpłaty dokonuje się:
- poprzez ich złożenie do depozytu wskazanego sądu – w przypadku pieniędzy, papierów wartościowych;
- dokonując wpłaty na rachunek bankowy wskazany przez sąd – w przypadku środków pieniężnych;
- dokonanie w księdze wieczystej wpisu hipoteki z tytułu poręczenia – w przypadku hipoteki.
Warto dodać, że ustanowienie hipoteki wymaga dopełnienia kilku formalności i uiszczenia opłaty, która wynosi 200 zł. Można tego dokonać na dwa sposoby. Pierwszy polega na samodzielnym wypełnieniu formularza KW-WPIS, dostarczeniu go do sądu (wydziału ksiąg wieczystych) i uiszczeniu opłaty. Drugi to umówienie się na wizytę u notariusza, złożenie oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki oraz zapłaceniu za usługę i opłatę. Pozostałe czynności, takie jak przesłanie wniosku do sądu, wykonuje notariusz. Co do zasady – dokonanie wpisu przez notariusza jest bardziej kosztownym rozwiązaniem, choć jednocześnie mniej wymagającym i czasochłonnym.
Co jednak istotne, we wszystkich przypadkach niezbędne jest uzyskanie dowodu oraz dołączenie go to protokołu z przyjęcia poręczenia. Dowodem tym będzie kolejno pokwitowanie przyjęcia do depozytu, potwierdzenie przelewu i odpis księgi wieczystej.
Podsumowanie
Powyższe pozwala przyjąć tezę, że w przypadku gdy stosowane jest poręczenie majątkowe, każdorazowo, kluczowe znaczenie będzie miało wykazanie, że zarówno osoba, jej relacja ze sprawcą, jak i przedmiot poręczenia, pozwolą zachować dostateczny poziom motywacji poręczyciela do zapewnienia prawidłowego zachowania oskarżonego. W teorii wymogi dotyczące tego środka zapobiegawczego wydają się nie być restrykcyjne. Jednakże w praktyce organy będą uwzględniały wiele kwestii, od których uzależnią skuteczność poręczenia. Biorąc pod uwagę presję czasu – często występującą przy poręczeniu majątkowym – warto, aby cała argumentacja była rzetelnie i profesjonalnie przygotowana. Dotyczy to zarówno sposób udowodnienia pochodzenia majątku, jak i argumentów o wystarczającym zabezpieczeniu postępowania za pośrednictwem tego środka zapobiegawczego.
For English summary click here.
